Świętokrzyskie 2025. Podsumowanie roku w kulturze

Zamieszanie wokół wyboru dyrektora Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach bez wątpienia było najgorętszym tematem nie tylko w świętokrzyskiej kulturze w mijającym 2025 roku. Ale wydarzeń zasługujących na uwagę było więcej. O trzech najważniejszych rozmawialiśmy z Jackiem Kowalczykiem, dyrektorem Wydziału Kultury Promocji i Sportu Urzędu Miasta Kielce.

Zdaniem dyrektora Jacka Kowalczyka, mówiąc o kieleckiej scenie dramatycznej, warto rozpatrywać ją w dwóch aspektach. Po pierwsze jako jednej z najważniejszych scen w Polsce.

Dramat w wielu aktach wokół kieleckiej sceny

– Jest niesamowicie doceniany i nagradzany w kraju i chyba też za granicą, czego wyrazem jest Kielecki Międzynarodowy Festiwal Teatralny. Pamiętam, jak to wydarzenie zapowiedział były już dyrektor Michał Kotański. Mówił o nim już podczas przesłuchania konkursowego. Wówczas członkowie komisji z Warszawy i Krakowa uśmiechnęli się, że to się nie uda. A dzisiaj jest to festiwal, który ma swoją markę, ale który trzeba coraz bardziej rozwijać, bo w Kielcach pojawiają się zagraniczne teatry, do których trudno byłoby naszym widzom inaczej dotrzeć – zaznacza.

Wysoki poziom kieleckiego teatru potwierdzają także kolejne sukcesy dla spektakli zrealizowanych w stolicy Świętokrzyskiego oraz dla aktorów. Lista osiągnięć jest pokaźna, a zamyka ją zestawienie „10 najlepszych spektakli roku” Anety Kyzioł, opublikowany na łamach tygodnika „Polityka”. Znalazły się tu: „Protest kielecki. Do kogo należą Kielce?” reż. Jakub Skrzywanek, „Skóra po dziadku” reż. Mateusz Pakuła oraz „Człowiek jaki jest, każdy widzi” reż. Katarzyna Minkowska (koprodukcja z Nowym Teatrem).

Ale na te sukcesy cieniem kładzie się sytuacja związana w obsadzeniem fotela dyrektora. Prologiem do tego dramatu były kwietniowe wybory które wygrał Jacek Jabrzyk. Zarząd Województwa Świętokrzyskiego nie uznał tego rozstrzygnięcia, i choć nie unieważnił pierwszego konkursu, ogłosił drugi. W kolejnych aktach mamy sprawy sądowe, propozycję Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego o przejęciu teatru i utworzeniu w Kielcach sceny narodowej i odpowiedź radnych Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego o samodzielnym prowadzeniu teatru bez resortu kultury. Z każdym dniem konflikt nabrzmiewa, a końca sporu i rozwiązania sytuacji nie widać.

– Bardzo współczuję przede wszystkim widzom, że muszą słuchać praktycznie niekończącej się opowieści o problemach teatru – mówi Jacek Kowalczyk. – Ale najbardziej współczuję i trzymam kciuki za aktorów i za pracowników obsługi, bo to jest wielka niepewność. Mogą się pojawić odejścia, bo ludzie będą wybierać bardziej przewidywalne teatry. Niestety możemy sobie wyobrazić sytuację, że procedura wyboru dyrektora będzie trwała jeszcze rok lub dwa, co jest technicznie realne, ponieważ procedury administracyjne w Polsce trwają długo – ocenia.

Sztuka schodzi z piedestału, festiwal łączy instytucje

Na kolejne, znaczące wydarzenie w minionym roku, Jacek Kowalczyk wskazuje Festiwal Herlinga-Grudzińskiego „Pociąg do literatury”. Wrześniowe święto literatury, które w tym roku odbyło się po raz piąty. Jego organizatorem są trzy kieleckie instytucje: Miejska Biblioteka Publiczna w Kielcach, Muzeum Zabawek i Zabawy oraz Wzgórze Zamkowe. Jak mówi dyrektor, ta współpraca cieszy.

– Wcześniej w Kielcach nie było czegoś takiego, jak partnerstwo instytucji. Nie zamykamy się we własnym obszarze działalności, tylko współpracujemy. I ta współpraca obejmuje nie tylko wspomniane przeze mnie trzy instytucje miejskie, ale nawet cztery, bo Czytanie Narodowe w ramach festiwalu odbyło się w tym roku w Teatrze im. Stefana Żeromskiego – przypomina.

Dodaje, że ta współpraca z kielecką sceną dramatyczną trwa już od kilku lat podczas Kieleckiego Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego, ponieważ duże spektakle są prezentowane w Kieleckim Centrum Kultury.

Jacek Kowalczyk zwraca uwagę na jeszcze jedno ważne znaczenie festiwalu Herlinga-Grudzińskiego.

– Cieszę się, że kultura w Kielcach wychodzi w przestrzeń miejską, że nie zamyka się w ramach budynku, bo prawdą jest, że te publiczne instytucje są trochę zamknięte. To nie jest zarzut, tylko po prostu wiele osób nie zna tych instytucji, albo boi się do nich wejść, obcować ze sztuką, spojrzeć artyście prosto w oczy. Zauważamy, że na wernisaże, które mają miejsce w Kielcach chodzi ograniczona liczba osób, a szkoda. Tymczasem Festiwal Herlinga-Grudzińskiego sprawił, że sztuka wyszła na ulicę – mówi.

Zdaniem Jacka Kowalczyka, kultura musi zejść z piedestału do odbiorców.

– Myślę, że wtedy będzie bardziej dostępna i zwłaszcza ci młodzi ludzie, którzy z tych usług kulturalnych, czy z oferty kulturalnej nie korzystają, mają ją na wyciągniecie ręki. Co roku przy okazji Festiwalu Herlinga-Grudzińskiego staramy się uaktywniać inne przestrzenie miejskie. W tym roku był to skwer im. Ireny Sendlerowej, ale będą kolejne. Może to będą osiedla? Musimy szerzej kierować naszą ofertę do mieszkańców, żeby też nie było takiej dyskusji, które pojawiają się chociażby na radzie miasta, że być może mamy za dużo instytucji kultury, że może wydajemy za dużo pieniędzy na kulturę. Statysta jest bezwzględna i mierzalna: wydajemy za mało pieniędzy na kulturę. Myślę, że w mieście tej wielkości co Kielce 10 instytucji kultury to nie jest za dużo. Każda ma swoją specyfikę. Być może moglibyśmy nimi lepiej zarządzać, ale na pewno oferta przez nie tworzona trafia na dobry, podatny grunt – ocenia.

Dzieło warte 3 mln zł

A skoro mowa o sztuce, ulicy i pieniądzach, to w te hasła idealnie wpisuje się trzecie wydarzenie, które musi się znaleźć w topowej trójce. To odsłonięcie instalacji „Niebo Kielc” Marka Cecuły, nazywanej po prostu „Lustrem”. Wart ponad 80 tys. zł projekt, na który pieniądze pochodziły z programu „Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej”, dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a realizowanego przez Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku.

– Myślę, że nikt nie spodziewał się, że program realizowany od lat przez instytucję rządową, może wywołać takie emocje – ocenia Jacek Kowalczyk. – Nie tak dawno w Krakowie było podsumowanie kilku lat jego trwania i głównym elementem były dwie instalacje, czyli rzeźby: „Gaja” z Buska-Zdroju i „Niebo Kielc”. Będę zawsze bronił tego projektu, ponieważ myślę, że w rzeźbie czy w instalacjach artystycznych ta wolność musi być.

O kieleckim „Lustrze” mówiła cała Polska i choć w komentarzach nie zbrakowało prześmiewczego tonu, to jednak Kielce zagościły w najważniejszych portalach i serwisach telewizyjnych.

– Zamówiłem raport z instytucji, która bada rynek mediów. Wartość ekwiwalentu w kontekście „Lustra” sięga około 3 mln zł. To była promocja. Myślę, że wszystkie media elektroniczne o tym mówiły. Dziś zauważam, że wiele grup wycieczkowych przychodzi do tego lustra, żeby sobie zrobić przy nim zdjęcie. I mówię, to bez złośliwości, bo sam jestem kielczaninem, ale jest to lustro, w którym odbija się nasza mentalność, że co byśmy nie zrobili, zawsze znajdzie się ktoś, kto powie, że coś jest złe, za drogie, niepotrzebne – zaznacza dyrektor.