HISTORIA W POLSKIM RADIU KIELCE - ZBRODNIA KATYŃSKA

PROGRAM UROCZYSTOŚCI

Program uroczystości organizowanych w Kielcach i województwie świętokrzyskim w ramach obchodów 83. rocznicy Zbrodni Katyńskiej i upamiętnienia ofiar tego ludobójstwa.

KIELCE

VIII Kielecki Marsz Katyński przejdzie 13 kwietnia ulicami miasta. Wydarzenie wpisuje się w obchody 83. rocznicy Zbrodni Katyńskiej i upamiętni ofiary ludobójstwa.

Uczestnicy wyruszą w południe z ulicy Sienkiewicza na wysokości Grand Hotelu i przejdą głównym deptakiem oraz ulicą Małą na Rynek. Tam zaplanowane jest wystąpienie Doroty Koczwańskiej–Kality, naczelnik kieleckiej delegatury Instytutu Pamięci Narodowej. Później uczestnicy marszu przejdą na Skwer Pamięci Ofiar Katynia przed Monument „Sen”. Tam z kolei odbędzie się modlitwa za ofiary zbrodni katyńskiej. W programie jest też m.in. Apel Pamięci, salwa honorowa i złożenie kwiatów przed tablicami upamiętniającymi ofiary pochodzące z regionu świętokrzyskiego.

Program VIII Kieleckiego Marszu Katyńskiego

czwartek, 13 kwietnia 2023 r.

  • godz. 11:30 – zbiórka uczestników i utworzenie kolumny – ul. Sienkiewicza na wysokości Grand Hotelu (dawne Łysogóry)
  • godz. 12:00-12:15 – przemarsz ul. Sienkiewicza i Małą na Rynek
  • godz. 12:15-12:45 – inauguracja VIII Kieleckiego Marszu Katyńskiego na Rynku
  • godz. 12:45-13:00 – przemarsz ulicami centrum Kielc na Skwer Pamięci Ofiar Katynia przed Monument „Sen”

Wydarzenia towarzyszące

  • 13 kwietnia 2023 r., godz. 9:00 – złożenie kwiatów i zapalenie zniczy przed Pomnikiem Katyńskim na Cmentarzu Partyzanckim w Kielcach i przed Pomnikiem Sybiraków na Cmentarzu Starym
  • 21 kwietnia 2023 r., godz. 11:30 – uroczystość złożenia kwiatów przed pomnikiem ofiar Katynia, Charkowa i Miednoje w Hucie Szklanej u stóp Świętego Krzyża
  • Kwiecień 2023 r. – prezentacja wystawy „Miednoje – policyjny Katyń” w Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia” w Kielcach przy ul. Warszawskiej 5
  • 13 kwietnia – 24 maja 2023 r. – prezentacja wystawy „Zbrodnia Katyńska” na Skwerze im. Stefana Żeromskiego w Kielcach

BIELINY

piątek, 21 kwietnia 2023 r.

  • godz. 11.30 – złożenie kwiatów przed pomnikiem ofiar Katynia, Charkowa i Miednoje w Hucie Szklanej u stóp Świętego Krzyża. Wydarzenie organizowane jest przez Instytut Pamięci Narodowej – delegatura w Kielcach, stowarzyszenie Kielecka Rodzina Katyńska i przedstawicieli gminy Bieliny.

BUSKO-ZDRÓJ

piątek, 14 kwietnia 2023 r.

Uroczystości upamiętniające zbrodnię katyńską odbędą się w piątek, 14 kwietnia. Ulicami Buska-Zdroju przejdzie 7. Marsz Katyński. Uczestnicy wyruszą o godz. 11:30 sprzed pensjonatu „Sanato”. Obiekt ten w 1929 roku wybudował zamordowany w Katyniu Eugeniusz Budzyński – lekarz uzdrowiskowy, major Wojska Polskiego. Następnie marsz przejdzie przez Park Zdrojowy, aleję Mickiewicza przed Publiczną Szkołę Podstawową nr 1.

CHMIELNIK

czwartek, 13 kwietnia 2023 r.

Obchody 13. rocznicy Katastrofy Smoleńskiej oraz 83. rocznicy Zbrodni Katyńskiej zostały w tym roku połączone. Uroczystości odbędą się w czwartek, 13 kwietnia. Rozpoczną się o godz. 17:30 złożeniem wiązanek i zniczy przed pomnikiem Ofiar Zbrodni Katyńskiej przy ul. Witosa w Chmielniku. Następnie uczestnicy przejdą do kościoła parafialnego, w którym o godz. 18:00 odbędzie się msza święta. Po nabożeństwie delegacje złożą wiązanki i zapalone znicze przed tablicą upamiętniającą Katastrofę Smoleńską przy Murze Polskich Patriotów.

KAZIMIERZA WIELKA

czwartek, 13 kwietnia 2023 r.

W Kazimierzy Wielkiej w Dniu Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej odbędzie się o godz. 10 w kościele pw. Miłosierdzia Bożego msza święta w intencji ofiar zbrodni katyńskiej. Po niej uczestnicy uroczystości przemaszerują na plac przed budynek gimnazjum, gdzie pod dębem pamięci oficera Leona Postawki, zamordowanego w Katyniu, złożą kwiaty. Miejskie obchody 83. rocznicy zbrodni katyńskiej zwieńczy program w wykonaniu uczniów Samorządowej Szkoły Podstawowej nr 3 w Kazimierzy Wielkiej pt. „W Krzyżach i pamięci, grobowe milczenie, co woła do świata o ludzkie sumienie”. Z kolei o godz. 17 w Bibliotece Publicznej im. M. Reja odbędzie się zatytułowane „Wspomnienie o Leonie Postawce” spotkanie z krewnymi oficera – Markiem i Jerzym Postawką.

KOŃSKIE

czwartek, 13 kwietnia 2023 r.

  • godz. 9:00 – złożenie kwiatów i zapalenie zniczy przez reprezentację starostwa powiatowego w Końskich w Alei Katyńskiej przy dębach konecczan zamordowanych na „nieludzkiej ziemi” w Katyniu, Charkowie.

OSTROWIEC ŚWIĘTOKRZYSKI

czwartek, 13 kwietnia 2023 r.

O godz. 18 w kościele pod wezwaniem Serca Jezusowego przy ul. Sandomierskiej odprawiona zostanie msza święta w intencji ofiar zbrodni katyńskiej, a po wspólnej modlitwie odbędzie się spotkanie rocznicowe przed pomnikiem Ofiar Zbrodni Katyńskiej.

PIŃCZÓW

czwartek, 13 kwietnia 2023 r.

Uroczystości o godz. 17 rozpocznie wieczornica na terenie cmentarza na tzw. Zawięzieniu. Po niej nastąpi złożenie wiązanek kwiatów przed Krzyżem Katyńskim na cmentarzu parafialnym w Pińczowie. Natomiast o godz. 18 w klasztorze na Mirowie odprawiona zostanie msza w intencji pomordowanych na wschodzie, a po niej nastąpi złożenie kwiatów w kaplicy katyńskiej.

SANDOMIERZ

czwartek, 13 kwietnia 2023 r.

Uroczystości z okazji Dnia Pamięci Zbrodni Katyńskiej rozpoczną się o godz. 12:30 w wojskowej części cmentarza katedralnego. Wezmą w nich udział władze miasta i powiatu, radni, delegacje szkolne, przedstawiciele służb mundurowych i organizacji kombatanckich. Obchody rozpoczną się od odśpiewania hymnu państwowego, następnie będą okolicznościowe przemówienia, po czym delegacje złożą wiązanki kwiatów przy pomniku katyńskim. O godz. 18 w kościele św. Józefa odbędzie się msza w intencji pomordowanych w Katyniu.

STARACHOWICE

czwartek, 13 kwietnia 2023 r.

Uroczystości Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej rozpoczną się w kościele pod wezwaniem Wszystkich Świętych. O godz. 9:45 zaplanowano zbiórkę pocztów sztandarowych na placu przed kościołem, a o godz. 10 odprawiona zostanie msza święta w intencji starachowickich ofiar zbrodni katyńskiej. O godz. 11 zaplanowano program artystyczny „Prawdy nie można rozstrzelać” w wykonaniu społeczności Szkoły Podstawowej nr 2, a po nim uczestnicy przejdą przed Krzyż Ofiar Zbrodni Katyńskiej. Tu będzie czas na okolicznościowe przemówienia, złożenie kwiatów i zapalenie zniczy.

STASZÓW

czwartek, 13 kwietnia 2023 r.

Uroczystości z okazji rocznicy zbrodni katyńskiej odbędą się w czwartek (13 kwietnia) w Parku im. Adama Bienia o godz. 10. Po hymnie państwowym uczniowie wystąpią z montażem słowno- muzycznym. W tej grupie będą uczniowie Szkoły Podstawowej nr 2 oraz laureaci konkursu  recytatorsko- historycznego. Kolejnym punktem obchodów będzie prelekcja historyczna dr Dariusza Kubalskiego, a następnie przemówienie okolicznościowe burmistrza Staszowa Leszka Kopcia. Następnie zebrani złożą wiązanki kwiatów przy pomniku upamiętniającym ofiary wojny. Na zakończenie uczniowie będący laureatami konkursów o tematyce historycznej otrzymają nagrody.

WŁOSZCZOWA

środa, 12 kwietnia 2023 r.

  • godz. 16:00 – msza święta w kościele bł. ks. Józefa Pawłowskiego. Po mszy reprezentacja gminy uda się na cmentarz parafialny, gdzie złożone zostaną kwiaty i zapalone znicze na symbolicznej mogile katyńskiej. Po uroczystościach w Domu Kultury we Włoszczowie burmistrz Grzegorz Dziubek wręczy stypendia dla najzdolniejszych uczniów i odbędzie się akademia szkolna.

ZBRODNIA KATYŃSKA

83 lata temu, 3 kwietnia 1940 r., NKWD rozpoczęło likwidację obozów dla polskich oficerów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. W ciągu sześciu tygodni rozstrzelano 14 587 jeńców. Zamordowano również ok. 7 300 Polaków przetrzymywanych w więzieniach na obszarze przedwojennych wschodnich województw RP.

Kolumna polskich jeńców w niewoli sowieckiej (m.in. żołnierzy Wojska Polskiego i Korpusu Ochrony Pogranicza, funkcjonariuszy Policji Państwowej) i osób cywilnych. Fotokopia ze zbiorów AIPN, prawdopodobnie kadru z sowieckiego filmu propagandowego lub kroniki filmowej
Kolumna polskich jeńców w niewoli sowieckiej (m.in. żołnierzy Wojska Polskiego i Korpusu Ochrony Pogranicza, funkcjonariuszy Policji Państwowej) i osób cywilnych. Fotokopia ze zbiorów AIPN, prawdopodobnie kadru z sowieckiego filmu propagandowego lub kroniki filmowej
Po sowieckiej agresji na Polskę 17 września 1939 r. w niewoli sowieckiej znalazło się 240-250 tys. polskich jeńców, w tym ponad 10 tys. oficerów. Już 19 września 1939 r. Ławrientij Beria powołał Zarząd do Spraw Jeńców Wojennych i Internowanych przy NKWD oraz nakazał utworzenie sieci obozów.
Na początku października 1939 r. władze sowieckie zaczęły zwalniać część jeńców-szeregowców. W tym samym czasie podjęto decyzję o utworzeniu dwóch „obozów oficerskich” w Starobielsku i Kozielsku oraz obozu w Ostaszkowie, przeznaczonego dla funkcjonariuszy policji, KOP i więziennictwa.
Pod koniec lutego 1940 r. we wspomnianych obozach więziono 6 192 policjantów i funkcjonariuszy wyżej wymienionych służb oraz 8 376 oficerów. Wśród uwięzionych znajdowała się duża grupa oficerów rezerwy, powołanych do wojska w chwili wybuchu wojny. Większość z nich reprezentowała polską inteligencję – lekarze, prawnicy, nauczyciele szkolni i akademiccy, inżynierowie, literaci, dziennikarze, działacze polityczni, urzędnicy państwowi i samorządowi, ziemianie. Obok nich w obozach znaleźli się również kapelani katoliccy, prawosławni, protestanccy oraz wyznania mojżeszowego.

Decyzja zapadła na najwyższym szczeblu sowieckich władz

Decyzja o wymordowaniu polskich jeńców wojennych z obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz Polaków przetrzymywanych w więzieniach NKWD na obszarze przedwojennych wschodnich województw Rzeczypospolitej zapadła na najwyższym szczeblu sowieckich władz.
Podjęło ją 5 marca 1940 r. Biuro Polityczne KC WKP(b) na podstawie pisma, które ludowy komisarz spraw wewnętrznych Ławrientij Beria skierował do Stalina. Szef NKWD, oceniając w nim, że wszyscy wymienieni Polacy „są zatwardziałymi, nierokującymi poprawy wrogami władzy sowieckiej”, wnioskował o rozpatrzenie ich spraw w trybie specjalnym, „z zastosowaniem wobec nich najwyższego wymiaru kary – rozstrzelanie”. Dodawał, że sprawy należy rozpatrzyć bez wzywania aresztowanych i bez przedstawiania zarzutów, decyzji o zakończeniu śledztwa i aktu oskarżenia. Formalnie wyroki miały być wydawane przez Kolegium Specjalne NKWD, w składzie: Iwan Basztakow, Bogdan Kobułow i Wsiewołod Mierkułow. Powyższe wnioski przedstawione przez Berię zostały w całości przyjęte, a na jego piśmie znalazły się aprobujące podpisy Stalina – sekretarza generalnego WKP(b), Klimenta Woroszyłowa – marszałka Związku Sowieckiego i komisarza obrony, Wiaczesława Mołotowa – przew. Rady Komisarzy Ludowych, komisarza spraw zagranicznych i Anastasa Mikojana – wiceprzew. Rady Komisarzy Ludowych i komisarza handlu zagranicznego, a także ręczna notatka: „Kalinin – za, Kaganowicz – za”. (Michaił Kalinin – przew. Prezydium Rady Najwyższej ZSRS – teoretycznie głowa państwa sowieckiego; Łazar Kaganowicz – wiceprzew. Rady Komisarzy Ludowych i komisarz transportu i przemysłu naftowego).
Po trwających miesiąc przygotowaniach, 3 kwietnia 1940 r. rozpoczęto likwidację obozu w Kozielsku, a dwa dni później obozów w Starobielsku i Ostaszkowie. Przez następnych sześć tygodni Polacy wywożeni byli z obozów grupami do miejsc kaźni.
Z Kozielska 4 404 osób przewieziono do Katynia i zamordowano strzałami w tył głowy. 3 896 jeńców ze Starobielska zabito w pomieszczeniach NKWD w Charkowie, a ich ciała pogrzebano na przedmieściach miasta w Piatichatkach. 6 287 osób z Ostaszkowa rozstrzelano w gmachu NKWD w Kalininie, obecnie Twer, a pochowano w miejscowości Miednoje. Łącznie zamordowano 14 587 osób.
Na mocy decyzji z 5 marca 1940 r. wymordowano również około 7 300 Polaków przebywających w różnych więzieniach na terenach włączonych do Związku Sowieckiego: na Ukrainie rozstrzelano 3 405 osób (ich groby prawdopodobnie znajdują się w Bykowni pod Kijowem), a na Białorusi 3 880 (pochowanych prawdopodobnie w Kuropatach pod Mińskiem). Większość z nich stanowili aresztowani działacze konspiracyjnych organizacji, oficerowie nie zmobilizowani we wrześniu 1939 r., urzędnicy państwowi i samorządowi oraz „element społecznie niebezpieczny” z punktu widzenia władz sowieckich.
Spośród jeńców z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa ocalała grupa 448 osób (według innych źródeł 395). Byli to ci, których przewieziono do utworzonego przez NKWD obozu przejściowego w Pawliszczew Borze, a następnie przetransportowano do Griazowca.

NKWD mordowało polskich jeńców i więźniów, a ich rodziny deportowano w głąb ZSRS

W nocy z 12 na 13 kwietnia 1940 r., a więc w czasie kiedy NKWD mordowało polskich jeńców i więźniów, ich rodziny stały się ofiarami masowej deportacji w głąb ZSRS przeprowadzonej przez władze sowieckie. Decyzję o jej zorganizowaniu Rada Komisarzy Ludowych podjęła 2 marca 1940 r. Według danych NKWD w czasie dokonanej wówczas wywózki zesłano łącznie około 61 tys. osób, głównie do Kazachstanu.
Informację o odkryciu masowych grobów w Katyniu Niemcy podali 13 kwietnia 1943 r. (to dziś symboliczna rocznica zbrodni).
15 kwietnia 1943 r. w odpowiedzi Sowieckie Biuro Informacyjne ogłosiło, że polscy jeńcy byli zatrudnieni na robotach budowlanych na zachód od Smoleńska i „wpadli w ręce niemieckich katów faszystowskich w lecie 1941 r., po wycofaniu się wojsk sowieckich z rejonu Smoleńska”. Komunikat stwierdzał: „Niemieckie zbiry faszystowskie nie cofają się w tej swojej potwornej bredni przed najbardziej łajdackim i podłym kłamstwem, za pomocą którego usiłują ukryć niesłychane zbrodnie, popełnione, jak to teraz widać jasno, przez nich samych”.
Tego samego dnia, rząd RP na uchodźstwie polecił swojemu przedstawicielowi w Szwajcarii zwrócić się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z prośbą o powołanie komisji do zbadania odkrytych grobów.
17 kwietnia 1943 r. strona polska złożyła w tej sprawie oficjalną notę w Genewie, dowiadując się jednocześnie, iż wcześniej również Niemcy zwrócili się do MCK o wszczęcie dochodzenia. Działania władz niemieckich zmierzające do sprowokowania konfliktu pomiędzy aliantami miały wywołać wrażenie, że postępowanie Berlina i polskiego rządu są ze sobą koordynowane.
Joseph Goebbels zanotował w swoim dzienniku: „Sprawa Katynia przeradza się w gigantyczną polityczną aferę, która może mieć szerokie reperkusje. Wykorzystujemy ją wszelkimi możliwymi sposobami”.
Moskwa bardzo ostro zareagowała na propozycję dochodzenia prowadzonego przez MCK. 19 kwietnia 1943 r. sowiecki dziennik „Prawda” opublikował artykuł zatytułowany „Polscy pomocnicy Hitlera”. Przeczytać w nim można było m.in.: „Oszczerstwo gwałtownie się szerzy. Zanim wysechł atrament na piórach niemiecko-faszystowskich pismaków, ohydne wymysły Goebbelsa i spółki na temat rzekomego masowego mordu na polskich oficerach dokonanego przez władze sowieckie w 1940 r. zostały podchwycone nie tylko przez wiernych hitlerowskich służalców, ale co dziwniejsze, przez ministerialne kręgi rządu generała Sikorskiego (…) Polscy przywódcy w niewybaczalny sposób poszli na lep chytrej prowokacji Goebbelsa i w rzeczywistości podtrzymali nikczemne kłamstwa i oszczercze wymysły katów narodu polskiego. Wobec tego trudno się dziwić, że Hitler też zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z propozycją przeprowadzenia +dochodzenia+ na miejscu zbrodni, przygotowanej rękoma jego mistrzów w sztuce zabijania”.

Moskwa zerwała stosunki dyplomatyczne z polskim rządem

Ujawnienie zbrodni przez Niemców posłużyło Sowietom za pretekst do zerwania stosunków dyplomatycznych z rządem polskim w Londynie.
21 kwietnia 1943 r. Stalin wysłał tajne i jednobrzmiące depesze do prezydenta Roosevelta i premiera Churchilla, w których zarzucał rządowi gen. Sikorskiego prowadzenie w zmowie z Hitlerem wrogiej kampanii przeciwko Związkowi Sowieckiemu. „Wszystkie te okoliczności – pisał Stalin – zmuszają Związek Sowiecki do stwierdzenia, że obecny rząd polski (…) faktycznie zerwał sojusznicze stosunki z ZSRS i zajął pozycję wroga wobec Związku Sowieckiego”.
Formalne zerwanie stosunków dyplomatycznych przez Moskwę z polskim rządem na uchodźstwie nastąpiło w nocy z 25 na 26 kwietnia 1943 r. Był to pierwszy krok sowieckiego dyktatora w kierunku stworzenia własnej marionetkowej ekipy do rządzenia Polską.

Zachód nie udzielił wsparcia Polsce

W sprawie katyńskiej Polacy nie uzyskali niestety wsparcia ze strony przywódców mocarstw zachodnich, którzy w imię trwałości sojuszu ze Stalinem, okazywali mu pomoc w ukrywaniu prawdy o tej zbrodni.
Wobec zablokowania przez Sowietów przeprowadzenia śledztwa w sprawie katyńskiej przez MCK, Niemcy zorganizowali własne dochodzenie. 28 kwietnia 1943 r. na miejsce zbrodni na zaproszenie władz niemieckich przyjechała grupa międzynarodowych ekspertów medycyny sądowej i kryminologii. Przewodniczącym zespołu został doktor Ferenc Orsos, dyrektor Instytutu Medycyny Sądowej w Budapeszcie. Eksperci jednomyślnie podpisali sprawozdanie, w którym stwierdzali, iż egzekucje na polskich jeńcach wykonano w marcu i kwietniu 1940 r.
Po zajęciu Smoleńska pod koniec września 1943 r. przez Armię Czerwoną władze sowieckie powołały specjalną komisję do przeprowadzenia dochodzenia w sprawie Katynia pod przewodnictwem prof. dr. Nikołaja Burdenki.
24 stycznia 1944 r., po ekshumacji 925 odpowiednio spreparowanych ciał polskich oficerów, wspomniana komisja ogłosiła, że zbrodni na Polakach dokonali Niemcy między wrześniem a grudniem 1941 r.
W 1945 r. w trakcie procesu zbrodniarzy nazistowskich w Norymberdze Sowieci wprowadzili do aktu oskarżenia zarzut odpowiedzialności za zbrodnię katyńską. Trybunał norymberski w wydanym w 1946 r. wyroku pominął jednak sprawę zamordowania polskich oficerów z powodu braku dowodów.
Dr Witold Wasilewski z IPN, oceniając charakter zbrodni katyńskiej, napisał: „Skala represji i zbiorowy profil ofiar, motywy podjęcia decyzji i sposób jej przeprowadzenia – kwalifikują ją do uznania za zbrodnię ludobójstwa. Ofiary łączyła przynależność do elity polskiego społeczeństwa, z tej przyczyny zostały skazane przez komunistów na zagładę, stając się ofiarami klasycznego ludobójstwa, w którym nie konkretne i udowodnione w przewodzie sądowym czyny decydują o śmierci, lecz przynależność do grupy narodowej, etnicznej, rasowej, religijnej, politycznej lub społecznej. W przypadku ofiar zbrodni katyńskiej o ich zagładzie zadecydowało kryterium polskości – fakt, że jeńcy Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa byli Polakami. Wyróżnik społeczny (…) był dodatkowym motywem zagłady. Kontekst zbrodni katyńskiej stanowiło wymierzone we wszystkie warstwy społeczne niszczenie polskości na obszarze sowieckiej okupacji, obejmujące m.in. deportację setek tysięcy Polaków w głąb ZSRS w celu etnicznego +wyczyszczenia+ ziem polskich” (W. Wasilewski „Katyń 1940 – sowieckie ludobójstwo na Polakach”, Biuletyn IPN, Nr 1-2 [72-73] 2007).
HISTORIA W POLSKIM RADIU KIELCE - ZBRODNIA KATYŃSKA – Geneza zbrodni katyńskiej
HISTORIA W POLSKIM RADIU KIELCE - ZBRODNIA KATYŃSKA – Mord katyński
HISTORIA W POLSKIM RADIU KIELCE - ZBRODNIA KATYŃSKA – Kłamstwo katyńskie

KALENDARIUM KATYŃSKIE

5 marca 1940 r. Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło decyzję o rozstrzelaniu polskich jeńców przebywających w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz polskich więźniów przetrzymywanych przez NKWD na obszarze przedwojennych wschodnich województw Rzeczypospolitej. Konsekwencją tej decyzji była zbrodnia katyńska.


 

HISTORIA W POLSKIM RADIU KIELCE - ZBRODNIA KATYŃSKA / źródło: IPN
źródło: IPN

1939 rok

23 sierpnia – W Moskwie podpisano układ między III Rzeszą a ZSRS, zwany paktem Ribbentrop-Mołotow. Tajny protokół do paktu dotyczył rozbioru Polski między dwa sprzymierzone mocarstwa.

17 września – Armia Czerwona zaatakowała Polskę. W ciągu dwóch kolejnych tygodni do sowieckiej niewoli trafiło 240–250 tys. żołnierzy WP, w tym 10–18 tys. oficerów.

19 września – Szef NKWD Ławrientij Beria powołał Zarząd ds. Jeńców Wojennych i Internowanych przy NKWD oraz nakazał utworzenie sieci obozów jenieckich.

28 września – W Moskwie zawarto sowiecko-niemiecki „Traktat o granicach i przyjaźni”, który wyznaczał ostateczną granicę dzielącą terytorium RP.

3 października – Zarząd ds. Jeńców podjął decyzję o utworzeniu trzech obozów jenieckich: w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku.

Październik–listopad – Władze sowieckie przekazują Niemcom ok. 43 tys. polskich jeńców zamieszkałych na terytoriach podbitych przez III Rzeszę. Niemcy przekazali prawie 14 tys. jeńców pochodzących z Kresów. Sowieci zwolnili do domów żołnierzy, oficerowie zostali zatrzymani w obozach.

1940 rok

Koniec lutego – W obozach jenieckich przebywa 6192 policjantów i funkcjonariuszy KOP i Służby Więziennictwa oraz 8376 oficerów, w zdecydowanej większości są to oficerowie rezerwy.

5 marca – Biuro Polityczne KC WKP(b) na podstawie pisma ludowego komisarza spraw wewnętrznych Ławrientija Berii podjęło uchwałę o rozstrzelaniu polskich jeńców wojennych przebywających w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz polskich więźniów przetrzymywanych przez NKWD na obszarze wschodnich województw Rzeczypospolitej.

7–15 marca – W Moskwie odbywa się seria narad z udziałem funkcjonariuszy centrali NKWD oraz wyższych oficerów zarządów obwodowych NKWD w Charkowie, Smoleńsku i Kalininie oraz władz obozów jenieckich.

16 marca – Wprowadzenie w obozach zakazu korespondencji. Pojedyncze przesyłki były jednak wysyłane jeszcze około 10 kwietnia.

16–25 marca – Sporządzanie przez komendantury obozów „informacji-wniosków”, które miały zostać przedstawione „trójce” decydującej o wydaniu „wyroku”.

17 marca – Beria wydaje rozkaz awansu na wyższe stopnie oficerskie funkcjonariuszy nadzorujących zbrodnię na polskich oficerach, m.in. dowódców lokalnych komendantur NKWD.

22 marca – Beria wydaje rozkaz NKWD o „rozładowaniu więzień” NKWD zachodnich obwodów.

3 kwietnia – Pierwszy transport więźniów z obozu w Kozielsku do stacji Gniazdowo. Stamtąd jeńcy byli przewożeni autobusami więziennymi do lasu katyńskiego, gdzie byli mordowani strzałem w tył głowy.

4 kwietnia – Pierwszy transport więźniów z Ostaszkowa. Jeńcy, głównie funkcjonariusze policji, byli rozstrzeliwani w Obwodowym Zarządzie NKWD w Kalininie (obecnie Twer). Zbiorowe mogiły znajdują się w Miednoje.

5 kwietnia – Pierwszy transport więźniów z obozu w Starobielsku. Jeńcy byli rozstrzeliwani w Charkowie, ich ciała wrzucano do dołów śmierci w podcharkowskich Piatichatkach.

Kwiecień–maj – Wymordowanie 3435 jeńców z więzień na Zachodniej Ukrainy. Ciała ofiar zostają ukryte w różnych miejscach, w tym w podkijowskiej Bykowni.

Kwiecień–maj – Wymordowanie 3870 jeńców z więzień położonych na terenie Sowieckiej Białorusi, prawdopodobnie głównie w Mińsku. Ciała ofiar zostały pogrzebane w Kuropatach pod Mińskiem i zapewne w innych miejscach rozsianych na terenie Białorusi.

12/13 kwietnia – Rozpoczął się drugi etap masowych deportacji obywateli polskich z Kresów. Ich ofiarą padły m.in. rodziny polskich oficerów mordowanych w miejscach zbrodni.

29 kwietnia – Do stacji Gniazdowo dotarł transport, w którym znajdował się prof. Uniwersytetu Stefana Batorego Stanisław Swianiewicz. Naukowiec został oddzielony od pozostałych oficerów i przez okno wagonu obserwował autobusy transportujące Polaków na miejsce dokonywanej zbrodni. Był jedynym niemal bezpośrednim polskim świadkiem zbrodni katyńskiej.

12 maja – Ostatni transport jeńców do Katynia. Część jeńców została cofnięta do stacji Babynino i uniknęła śmierci.

14 maja – Ostatni transport z Ostaszkowa do Kalinina.

Czerwiec – Ocaleni z transportów oficerowie zostają przewiezieni z obozu Pawliszczew Bor do obozu w Griazowcu.

1941 rok

30 lipca – W Londynie premier gen. Władysław Sikorski podpisał z ambasadorem ZSRS Iwanem Majskim polsko-sowiecki układ o wznowieniu stosunków dyplomatycznych, współpracy na rzecz pokonania Niemiec oraz powstania polskiej armii w ZSRS; dodatkowy protokół przewidywał zwolnienie z więzień i łagrów obywateli polskich.

Wrzesień–październik – Na polecenie władz RP na uchodźstwie struktury Polskiego Państwa Podziemnego rozpoczynają poszukiwania zaginionych jeńców z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa, którzy według Sowietów zostali rzekomo zwolnieni. W wyniku poszukiwań nie odnaleziono żadnego z jeńców ani w domach, ani w niemieckich oflagach. W tym samym czasie ambasador w ZSRS Stanisław Kot wręcza zastępcy ludowego komisarza spraw zagranicznych Związku Sowieckiego Andriejowi Wyszyńskiemu pierwszą listę zaginionych.

3 grudnia – Premier Sikorski w czasie wizyty na Kremlu pyta o los zaginionych polskich oficerów. Stalin stwierdza, że polscy oficerowie „uciekli do Mandżurii”. Moment ten może być uznany za początek budowania tzw. kłamstwa katyńskiego.

1942 rok

Marzec – Polscy robotnicy przymusowi pracujący w okolicach Katynia dowiadują się od miejscowej ludności o masowych grobach tysięcy zamordowanych polskich oficerów. Po odkryciu zwłok ustawiają drewniany krzyż i informują Niemców, którzy lekceważą ich wiadomości.

1943 rok

Luty – Mieszkańcy okolic lasu katyńskiego informują Niemców o masowych mogiłach polskich oficerów. Niemcy rozpoczynają pierwsze prace ekshumacyjne.

9 kwietnia – Minister propagandy Rzeszy Joseph Goebbels zapisuje w swoim dzienniku: „W pobliżu Smoleńska odkryto masowe groby Polaków. Bolszewicy zastrzelili po prostu ok. 10 tys. polskich jeńców”.

10 kwietnia – Z Warszawy do Smoleńska odlatuje zaproszona przez władze niemieckie delegacja polska z udziałem m.in. dyrektora Zarządu Głównego Rady Głównej Opiekuńczej dr. Edmunda Seyfrieda oraz pisarzy Jana Emila Skiwskiego i Ferdynanda Goetla. Wszyscy dzień wcześniej zostali poinformowani o odkryciu masowych mogił Polaków wymordowanych przez Sowietów.

11 kwietnia – Niemiecka Agencja Prasowa „Transocean” publikuje komunikat o „odkryciu masowego grobu ze zwłokami 3 tys. oficerów polskich […], zabitych w lutym i marcu 1940 r. przez GPU [dawna nazwa NKWD – przyp. red.]. […] Pomiędzy zabitymi znajduje się gen. Smorawiński z Lublina. Niemieckie władze wojskowe obliczają ogólną liczbę polskich oficerów, zabitych i pogrzebanych tam, na 10 tys.”.

12 kwietnia – Radio Berlin poinformowało, że zamordowani w Katyniu oficerowie pochodzili z sowieckiego obozu jenieckiego w Kozielsku.

13 kwietnia – W niemieckim MSZ odbywa się konferencja prasowa poświęcona w całości zbrodni katyńskiej. Ferdynand Goetel przedstawia Zarządowi Głównemu Polskiego Czerwonego Krzyża raport z Katynia. Jest to pierwszy polski dokument dotyczący zbrodni.

14 kwietnia – W kontrolowanej przez Niemców „prasie gadzinowej” ukazują się pierwsze artykuły poświęcone zbrodni katyńskiej.

15 kwietnia – Dowódca Armii Polskiej na Wschodzie gen. Władysław Anders w depeszy wysłanej z Iraku do ministra obrony narodowej gen. Mariana Kukiela pisze: „Jesteśmy od dawna najgłębiej przekonani, że wszyscy oni nie żyją i zostali celowo zamordowani. Pomimo to ogłoszone rewelacje niemieckie wywołały olbrzymie wrażenie i ogromne oburzenie”.

17 kwietnia – Minister obrony narodowej stwierdza, że sprawa zaginionych polskich oficerów i ujawnionych przez Niemców grobów musi zostać wyjaśniona przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Tego samego dnia delegat Polskiego Czerwonego Krzyża przy Międzynarodowym Czerwonym Krzyżu złożył notę rządu RP w sprawie wysłania komisji do Katynia. Do Katynia przybywa grupa oficerów polskich przebywających w niemieckich obozach jenieckich.

19 kwietnia – Sowiecka „Prawda” opublikowała artykuł „Polscy współpracownicy Hitlera” oskarżający władze RP o współpracę z Niemcami.

20 kwietnia – Minister spraw zagranicznych Edward Raczyński w nocie do ambasadora ZSRS Aleksandra Bogomołowa zwraca się o przekazanie „szczegółowych i dokładnych” informacji o losach zaginionych oficerów z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa. Na łamach komunistycznego „Głosu Warszawy” działacz PPR Władysław Gomułka pisze, że zbrodnia katyńska jest niemiecką prowokacją. Stwierdzenie to zostaje powtórzone trzy dni później w odezwie wydanej przez kierownictwo PPR.

25 kwietnia – Rząd ZSRS zrywa stosunki dyplomatyczne z Polską.

28 kwietnia – Początek prac międzynarodowej komisji lekarzy sądowych.

30 kwietnia – Amerykański oficer łącznikowy przy dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie płk Henry Szymański w raporcie złożonym na ręce szefa wywiadu armii USA gen. George’a Stronga podaje, że zbrodni na polskich oficerach dokonali Sowieci. Delegat Rządu RP na Kraj Jan Stanisław Jankowski oświadcza: „Piętnując obłudę Niemców, którzy popełniają sami nieustannie potworne zbrodnie, a przy pomocy przewrotnej propagandy starają się przedstawić siebie jako obrońców cywilizacji i chrześcijaństwa oraz pozyskać dla swych celów społeczeństwo polskie – wzywam wszystkich do demaskowania ich i bezwzględnego zwalczania”.

4 maja – Minister spraw zagranicznych Anthony Eden podczas przemówienia w Izbie Gmin powiedział, że celem Niemiec jest rozbicie koalicji Narodów Zjednoczonych i należy przeciwstawić się tym działaniom.

24 maja – Ambasador Wielkiej Brytanii przy rządzie RP Owen O’Malley przesyła swojemu rządowi raport pokazujący, że sprawcą zbrodni katyńskiej jest ZSRS. Raport został odtajniony i ogłoszony drukiem pt. „Katyń” dopiero w 1972 r. w Londynie.

8–9 czerwca – Zakończono ekshumację ciał wydobywanych z masowych grobów w Katyniu.

Wrzesień – W Berlinie ukazuje się wydanie zbioru dokumentów „Amtliches Material zum Massenmord von Katyn”.

Wrzesień – oddziały Armii Czerwonej zajmują Katyń. Miejsce zbrodni zostaje przejęte przez NKWD, które rozpoczyna przygotowania do spreparowania dowodów na niemiecką odpowiedzialność za zbrodnię.

1944 rok

13 stycznia – Władze ZSRS powołały „Specjalną komisję ds. ustalenia i przeprowadzenia śledztwa okoliczności rozstrzelania w lesie katyńskim polskich jeńców wojennych przez niemiecko-faszystowskich najeźdźców” nazywaną „komisją Burdenki” (na jej czele stanął profesor medycyny Nikołaj Burdenko).

20 stycznia – Komisja Burdenki organizuje w Katyniu zainscenizowany dla zachodnich dziennikarzy i dyplomatów pokaz mający udowodnić niemiecką winę za zbrodnię.

26 stycznia – Komisja Burdenki przedstawia końcowy raport ze swoich prac, stwierdzając, że jesienią 1941 r. Niemcy zamordowali w Katyniu ok. 11 tys. polskich żołnierzy i oficerów.

1945 rok

Październik – Sowieccy prokuratorzy wnieśli o oskarżenie niemieckich zbrodniarzy o popełnienie zbrodni w Katyniu. W wyroku ogłoszonym przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości 30 września i 1 października 1946 r. oskarżenie Niemców o zbrodnie na polskich oficerach zostało całkowicie pominięte.

1948 rok

W Londynie ukazuje się opracowana przez Józefa Mackiewicza i Zdzisława Stahla publikacja „Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów” z przedmową gen. Władysława Andersa. Stanowiła podsumowanie ówczesnej wiedzy o zbrodni i omawiała kłamstwa komisji Burdenki.

1951 rok

18 września – Kongres USA powołał komisję do zbadania zbrodni katyńskiej pod przewodnictwem senatora Raya Johna Maddena. Po dziewięciu miesiącach analizy dokumentów i przesłuchań na terenie USA i Europy komisja wydała tzw. Raport Maddena, w którym napisano: „Komisja jednogłośnie uznaje ponad wszelką wątpliwość, że sowieckie NKWD (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych) popełniło masowy mord na polskich oficerach i przywódcach intelektualnych w lesie katyńskim koło Smoleńska w Rosji”.

1952 rok

W odpowiedzi na raport Komisji Maddena w Warszawie została wydana propagandowa książka Bolesława Wójcickiego „Prawda o Katyniu”, w prasie reżimowej zaś ukazała się seria artykułów uwiarygadniających sowiecką wersję wydarzeń.

1956 rok

2 listopada – Na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim obok pomnika Gloria Victis ustawiono drewniany krzyż, na którym zawieszono tabliczkę z napisem „Symboliczny grób 12 000 oficerów polskich zamordowanych w Katyniu. Byli Polakami, zginęli na ziemi obcej z rąk okrutnego wroga. Należy im się pamięć i cześć”. Przez kilkanaście godzin pod krzyżem zapalano znicze i składano kwiaty. W nocy został usunięty przez milicję.

1959 rok

3 marca – Szef KGB Aleksandr Szelepin przesyła I sekretarzowi KC KPZR Nikicie Chruszczowowi ściśle tajną, odręczną notatkę, w której proponował zniszczenie 21 857 teczek personalnych Polaków zamordowanych przez NKWD wiosną 1940 r. Nie jest jasne, czy dokumenty zniszczono.

1976 rok

Nakładem Instytutu Literackiego w Paryżu ukazuje się książka Stanisława Swianiewicza „W cieniu Katynia”.

18 września – Z inicjatywy polskich środowisk emigracyjnych na cmentarzu Gunnersbury w Londynie zostaje odsłonięty pierwszy w Europie Zachodniej pomnik upamiętniający polskich jeńców wojennych zamordowanych przez NKWD.

1977 rok

Na terenie Polski ukazała się nielegalna publikacja „Katyń” (tekst sygnowali „Jan Abramski” i „Ryszard Żywiecki”; jako pseudonim użyte zostały pierwsze i ostatnie nazwisko na liście katyńskiej; w rzeczywistości autorem był Ryszard Zieliński).

1979 rok

Ukazał się pierwszy numer podziemnego „Biuletynu Katyńskiego” wydawanego przez powołany w Polsce w marcu 1978 r. Instytut Katyński.

1980 rok

W drugim obiegu ukazała się publikacja Leopolda Jędrzejskiego (prof. Jerzego Łojka) pt. „Dzieje sprawy Katynia”.

1981 rok

31 lipca – W tzw. Dolince Katyńskiej na warszawskich Powązkach, w której od 1974 r. zbierali się działacze rodzin ofiar zbrodni, ustawiono kamienny krzyż z datą 1940, orłem w koronie, tablicą z napisem „Katyń” i literami WP oraz ze słupkami z nazwami obozów NKWD. Inicjatorami postawienia krzyża byli ks. Stefan Niedzielak i Stefan Melak. Tej samej nocy krzyż został zdemontowany i wywieziony przez Służbę Bezpieczeństwa przy użyciu dźwigu. W kolejnych latach kilkukrotnie podejmowano próby ustawienia nowego krzyża lub wmurowania kamienia węgielnego pod pomnik katyński.

1988 rok

2 września – W lesie katyńskim, z dala od sowieckiego „memoriału”, zostaje ustawiony krzyż poświęcony przez prymasa Józefa Glempa.

30 października – Pod krzyżem mszę św. odprawia ks. Zdzisław Peszkowski, kapelan Rodzin Katyńskich, i składa przyrzeczenie, iż „nie spocznie, dopóki w tym miejscu nie stanie cmentarz wojskowy i sanktuarium Miłosierdzia Bożego i Matki Bożej Pojednania”. Ks. Peszkowski będzie później uczestniczył w ekshumacjach zamordowanych.

1989 rok

Sierpień – Polscy przedstawiciele działającej od 1988 r. Wspólnej Komisji Historyków Partyjnych PRL i ZSRS, historycy Jarema Maciszewski, Czesław Madajczyk, Ryszard Nazarewicz i Marian Wojciechowski przedstawili raport, w którym stwierdzają: „W świetle przedstawionej szerokim rzeszom czytelników argumentacji zawartej w ekspertyzie nie może budzić wątpliwości ani niezgodność z prawdą orzeczeń Komisji Burdenki, ani też pełna odpowiedzialność NKWD za mord katyński i zagładę więźniów Starobielska i Ostaszkowa”.

12 października – Prokurator generalny PRL Józef Żyta skierował do prokuratora generalnego ZSRS wniosek o wszczęcie śledztwa w sprawie zbrodni katyńskiej.

26 listopada – Do Katynia na czele polskiej delegacji przybył goszczący w Moskwie premier Tadeusz Mazowiecki. Złożył kwiaty pod drewnianym krzyżem, który został tam ustawiony w 1988 r.

1990 rok

13 kwietnia – Sowiecka agencja prasowa TASS wydała komunikat, w którym stwierdzono, że za rozstrzelanie polskich oficerów w Katyniu odpowiedzialne jest NKWD. Goszczący w Moskwie prezydent Wojciech Jaruzelski otrzymał od prezydenta ZSRS Michaiła Gorbaczowa kopie niektórych dokumentów NKWD z lat 1939–1940, dotyczących polskich jeńców, tzw. listy wywozowe jeńców Kozielska i Ostaszkowa oraz wykaz jeńców Starobielska.

Wrzesień – Naczelna Prokuratura Wojskowa ZSRS rozpoczęła śledztwo w sprawie zbrodni katyńskiej.

1991 rok

25 lipca – 9 sierpnia – Ekshumacja jeńców Starobielska w Charkowie-Piatichatkach.

15 – 31 sierpnia – Ekshumacja jeńców Ostaszkowa w Miednoje.

1992 rok

14 października – Prezydent Rosji Borys Jelcyn przekazał prezydentowi RP Lechowi Wałęsie kopię dokumentu z 5 marca 1940 r., z decyzją o rozstrzelaniu jeńców polskich z obozów Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa.

3 grudnia – Zostaje zawiązana Federacja Rodzin Katyńskich (nieformalnie istniała już od 1989), w późniejszych latach z jej inicjatywy powstaną cmentarze w miejscach egzekucji polskich oficerów.

1993 rok

29 czerwca – Uroczyste otwarcie Muzeum Katyńskiego w warszawskim forcie „Czerniaków”. Ekspozycji nadano nazwę „Pamięć nie dała się zgładzić”. Od 2015 r. jego siedziba znajduje się na Cytadeli.

1994 rok

6 maja – Prokuratura Ukrainy w Kijowie przekazała stronie polskiej listę 3435 nazwisk obywateli polskich zamordowanych w wyniku rozkazu z 5 marca 1940 r.

2000 rok

17 czerwca – Otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Charkowie.

28 lipca – Otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu.

21 września – Otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Miednoje.

2007 rok

14 listopada – Na wniosek Federacji Rodzin Katyńskich Sejm RP ustanowił dzień 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej.

2012 rok

2 września – Otwarcie Polskiego Cmentarza Wojennego w Bykowni koło Kijowa.

HISTORIA W POLSKIM RADIU KIELCE - ZBRODNIA KATYŃSKA (2)
HISTORIA W POLSKIM RADIU KIELCE - ZBRODNIA KATYŃSKA (2)
HISTORIA W POLSKIM RADIU KIELCE - ZBRODNIA KATYŃSKA (2)

WIDEO

INTERNETOWA BAZA OFIAR ZBRODNI KATYŃSKIEJ
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego udostępniło internetową bazę Ofiar Zbrodni Katyńskiej. Strona jest dostępna w języku polskim, angielskim i rosyjskim pod adresem katyn.miejcapamieci.gov.pl. Zawiera największy i najbardziej aktualny istniejący w sieci zbiór danych o Polakach zamordowanych w Katyniu. Strona jest podsumowaniem wieloletnich działań Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa na rzecz upamiętniania ofiar Zbrodni Katyńskiej kontynuowanych obecnie przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
przystanek historia - zbrodnia katyńska
Teka edukacyjna IPN „ZBRODNIA KATYŃSKA"
źródło: PAP, Instytut Pamięci Narodowej, dzieje.pl, przystanekhistoria.pl

WIADOMOŚCI