Czytaj również

Nielegalny tytoń w sortowni paczek

2025-06-05

Przypomnieli 17-letniego bohatera

2025-06-05

Sejm ustanowił rok 2025 Rokiem Stefana Żeromskiego z okazji 100. rocznicy jego śmierci. To „jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy, duchowy autorytet polskiej inteligencji, autor opowiadań, powieści i dramatów, które ukształtowały narodowe myślenie wielu pokoleń Polaków” – stanowi uchwała.

Stefan Żeromski urodził się 14 października 1864 r. w Strawczynie koło Kielc w zubożałej rodzinie szlacheckiej Wincentego Żeromskiego herbu Jelita i Józefy z Katerlów herbu Poraj. Wychował się w Ciekotach w Górach Świętokrzyskich.”Działo się w Strawczynie 1 listopada 1864 roku o godzinie pierwszej po południu. Stawił się Wincenty Żeromski dzierżawca ze Strawczyna lat 46 mający i w przytomności Walentego Pańczyka lat 42 i Jana Zajęckiego lat 65 mających, rolników (…), okazał nam dziecię płci męskiej (…). Dziecięciu temu na Chrzcie Świętym dziś, przez księdza Michała Tomaszewskiego odbytym nadano imię Stefan” – można przeczytać w zachowanej metryce chrztu przyszłego pisarza.W 1873 r. dziewięcioletni Stefan trafił na rok do szkoły w Psarach. W 1874 r. rozpoczął naukę w Męskim Gimnazjum Rządowym w Kielcach. Z tego okresu pochodzą jego pierwsze próby literackie – wiersze, dramaty, przekłady z literatury rosyjskiej. Obserwacje i doświadczenie z kieleckiego gimnazjum wykorzystał później w „Syzyfowych pracach”. Nauczyciela Antoniego Gustawa Bema uwiecznił w tam jako profesora Sztettera.Żeromski jako literat debiutował w 1882 r. w numerze 27 „Tygodnika Mód i Powieści” tłumaczeniem wiersza Lermontowa, a w „Przyjacielu Dzieci” wierszem pt. „Piosenka rolnika”. Gruźlica i ubóstwo opóźniło ukończenie szkoły. Gimnazjum ukończył w 1886 r. bez uzyskania świadectwa dojrzałości. Studiował w Instytucie Weterynarii w Warszawie. Wówczas po raz pierwszy zetknął się z ruchem socjalistycznym. Studia przerwał po dwóch latach z powodu braku środków do życia. Żył w ubóstwie, udzielał korepetycji.

Podjął pracę jako guwerner w dworach szlacheckich, m.in. w Nałęczowie, gdzie poznał swoją żonę Oktawię Rodkiewiczową z Radziwiłłowiczów. Historycy podkreślają, że miejscowość była pierwowzorem Cisów z „Ludzi bezdomnych”. „Złe niewątpliwie jest tylko jedno: krzywda bliźniego. Człowiek jest to rzecz święta, której krzywdzić nikomu nie wolno. […] Granica krzywdy leży w sumieniu, leży w sercu ludzkim” – pisał w tej powieści.

W 1882 r., chory na gruźlicę, wyjechał do Szwajcarii, gdzie pełnił funkcję zastępcy bibliotekarza Polskiego Muzeum Narodowego w Rapperswilu. Zetknął się tam z działaczami społecznymi, m.in. Gabrielem Narutowiczem i Edwardem Abramowiczem.

W 1895 r. wydał „Opowiadania” i składającą się z trzech części nowelę „Rozdziobią nas kruki, wrony…” poświęconą powstaniu styczniowemu – zrywowi niepodległościowemu, który według Żeromskiego zakończył się tragicznie z powodu braku zgody między wszystkimi warstwami polskiego społeczeństwa. Z tego samego okresu pochodzi powieść „Siłaczka”. Pierwowzorem tytułowej bohaterki Stanisławy Bozowskiej, nauczycielki pracującej wśród najuboższej ludności, była społeczniczka Faustyna Morzycka.

W 1897-1903 pracował w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich. W tym czasie prace Żeromskiego, zwłaszcza powieści „Ludzie bezdomni” (1899) i „Popioły” (1902), zyskiwały popularność. Z początku stulecia pochodzą m.in. także dramat „Róża” (1909) i powieść „Wierna rzeka” (1912).

W 1914 r. Żeromski jako ochotnik zgłosił się do Legionów Polskich, lecz nie uczestniczył w walkach. Po odzyskaniu niepodległości wziął udział w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach, zabiegał o polski Spisz. Uważał się za patriotę, jednak krytycznie oceniał narodowe przywary Polaków.

Pisarza wymieniano jako kandydata do Nagrody Nobla w literaturze. Historycy literatury podkreślają, że nie został uhonorowany przez Akademię Szwedzką m.in. z powodu negatywnych działań niemieckich mediów krytycznie oceniających „Wiatr od morza”.

Żeromski był też inicjatorem Akademii Literatury Polskiej (oficjalnie powołanej 29 września 1933 r). W 1925 r. został założycielem i pierwszym prezesem oddziału PEN Clubu w Polsce.

Stefan Żeromski zmarł 20 listopada 1925 r. Ogłoszono żałobę narodową. Pogrzeb pisarza na warszawskim cmentarzu ewangelicko-reformowanym przy ul. Żytniej stał się wielką manifestacją polskiego społeczeństwa, dla którego był „sumieniem narodu”.