W Świnkowie, w gminie Smyków działała kiedyś zapomniana współcześnie fabryka. Wytwarzano tam wysokiej jakości wyroby ze stali. Gdzie dokładnie była?

Czytaj również

16 kilogramów narkotyków w rękach policjantów

2025-08-29

Koniec z horrendalnymi karami z parkowanie. Przyjęto uchwałę

2025-08-28

Historia rozpoczęła się za sprawą kasztelana łukowskiego Jacka Jezierskiego, który w 1782 roku kupił za 0,5 mln zł dobra malenieckie znajdujące się niedaleko Końskich. W skład majątku wchodziły też wsie: Wólka Smolna, Kawęczyn, Świnków i Matyniów. Wszystkie położone nad Czarną Taraską.

W okolicy od lat była bogata tradycja wytopu rud żelaza. Jezierski postanowił ją wykorzystać, by zarazem zapobiec sprowadzaniu sierpów i kos z Austrii, Prus i Anglii co powodowało wypływ pieniędzy z kraju. Jak sam pisał, ówczesnej Polsce brakowało 2 mln sztuk kos. Aby zrealizować swój plan założył w Sobieniu koło Warszawy (siedziba rodu) pierwszą w Polsce fabrykę kos. Kolejną stworzył właśnie w Świnkowie, w gminie Smyków.

Główny budynek fabryczny wzniesiono w pobliżu stawu wodnego, a tak opisano jego wygląd: „Z drzewa ciosanego z zrzynów w węgły i słupy frontem na wschód wybudowana, gontami pobita. Nad dach pięć kominów murowanych wywiedzionych mająca. Składająca się z pięciu kół wodnych, czterech ognisk, pięciu bram, do której to fabryki trzy wchody z frontu, czwarty uboczny do kół, a piąty na północ […]”.

Wyposażenie fabryki obejmowało m.in.: zestaw miechów skórzanych z wałami i obręczami żelaznymi, formy miedziane, a także brus i okute skrzynie do ostrzenia i hartowania kos, kowadła, młoty oraz szereg innych narzędzi i przyrządów kowalskich i hutniczych.

Na przełomie XVIII i XIX w. zakłady przemysłowe, m. in. fryszerki w Maleńcu czy piec w Kawęczynie dawały stal porównywalną ze szwedzką. Mając taki surowiec, wyrabiano w Świnkowie wysokiej jakości kosy, gwoździe i łopaty, ale zapewne i inne narzędzia gospodarskie, które miały łatwy zbyt.

Nie wiemy kiedy zakład zaprzestał działalności, a po latach nie wiemy nawet, w którym miejscu był zlokalizowany. Na prezentowanych mapach przedstawiamy jego prawdopodobną lokalizację.

A kolejne ciekawostki związane ze Świnkowem i Kawęczynem w nowym, pasjonującym słuchowisku „Krew i Żelazo” – z Pawłem Delągiem w roli głównej. Zapraszamy do słuchania kolejnych odcinków w każdą niedzielę o godzinie 10.45. Powtórki w każdy wtorek o 20.45.

BOHATEROWIE SŁUCHOWISKA:

Bocheński Tadeusz (ur. 1791): były oficer napoleoński, artylerzysta, bohater spod Berezyny, syn ziemianina. Po wystąpieniu z wojska Księstwa Warszawskiego urzędnik w administracji Królestwa Polskiego. Żonaty z Marianną Lubowidzką – córką wiceprezesa Banku Polskiego, otrzymał dogodne kredyty, za pomocą których nabył i zmodernizował fabryki żelazne w dobrach Ruda Maleniecka. Zaangażowany w sprawy niepodległościowe. Wiek: 49 – 58 lat

Bocheńska Anna (ur. 1813): córka Tadeusza Bocheńskiego, zaręczona z Juliuszem Małachowskim (1801-1831), synem Stanisława Małachowskiego, który poległ 18 kwietnia 1831 r. pod Kazimierzem Dolnym dowodząc oddziałem kosynierów. W dzieciństwie straciła matkę Mariannę. Wychowana przez guwernantkę-francuzkę Katarzynę de Fleury, która stała się jej przyjaciółką i powierniczką. Zaręczona z Juliuszem Małachowskim (1801-1831), synem Stanisława Małachowskiego, który poległ 18 kwietnia 1831 r. pod Kazimierzem Dolnym dowodząc oddziałem kosynierów. Pod nieobecność ojca zarządza dobrami Ruda Maleniecka. Wiek: 27 – 36

Kiera Wiktor (ur. 1790): były żołnierz Legionów Polski, uczestnik wojen napoleońskich, więziony przez Anglików, zmuszony do pracy w angielskich fabrykach żelaza, gdzie nabył umiejętności i doświadczenie w hutnictwie. Po powrocie do kraju znalazł zatrudnienie, jako majster w fabrykach żelaza w Maleńcu. Wiek: 50 – 59 lat.

Lipski Jacek (ur. 1805): w 1825 roku był jednym z kilkudziesięciu uczniów pobierających nauki w Szkole Akademiczno-Górniczej w Kielcach. Pracował w fabrykach krajowych i zagranicznych. W powstaniu listopadowym walczył pod Olszynką Grochowską. Wiek: 35-44 lata.

Katarzyna de Fleury (ur. 1795]: Francuzka, guwernantka, lat. 45 – 54. Zatrudniona w 1818 roku po śmierci Marianny Bochenskiej – żony Tadeusza, nad opieką Anną. Z czasem stała się jej powierniczką i przyjaciółką. Wiek: 45-54.