Historia w Polskim Radiu Kielce – stan wojenny [WSPOMNIENIA]

Zapraszamy do wysłuchania wspomnień osób, które walczyły z komunizmem.

Waldemar Bartosz

Przewodniczący Regionu Świętokrzyskiego NSZZ „Solidarność” mówi, że młodość powinno się dobre wspominać. Jednak okresu stanu wojennego nie da się dobrze wspominać. Szef „Solidarności” był w tym czasie dwukrotnie internowany. W różnych aresztach spędził w sumie dziesięć miesięcy. Jak wspomina, wielu świętokrzyskich działaczy związku aresztowano już 12 grudnia w Bocheńcu, gdzie odbywało się szkolenie związkowe.

Krzysztof Lipiec

Poseł, prezes zarządu okręgowego Prawa i Sprawiedliwości w Kielcach. Urodził się 11 października 1959 roku w Starachowicach. Jego ojciec był żołnierzem AK oraz więźniem politycznym okresu stalinizmu. Z domu wyniósł wychowanie patriotyczne, które później przerodziło się w działalność polityczną. Absolwent fizyki Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kielcach. Razem z kolegami zakładał na tej uczelni Niezależne Zrzeszenie Studentów. Internowany po wprowadzeniu stanu wojennego. Kilkanaście lat pracował jako nauczyciel związany z „Solidarnością”, gdzie pełnił funkcję przewodniczącego związku nauczycielskiego. Był prezesem Międzyszkolnego PTTK. W latach 1997-2001 pełnił funkcję senatora z ramienia Akcji Wyborczej Solidarność. Pod koniec lat 90-tych zasiadał w Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego a następnie w Radzie Powiatu Starachowickiego. W 2005 roku został  posłem na Sejm RP. Następnie mandat poselski uzyskiwał dwukrotnie – w 2007 i  2011. Został powołany na pełnomocnika okręgowego PiS w województwie świętokrzyskim, a później został wybrany okręgowym prezesem partii.

Zygmunt Peksyk

Działacz Konfederacji Polski Niepodległej i Stowarzyszenia Osób Represjonowanych i Więźniów Politycznych po wprowadzeniu stanu wojennego został internowany. W areszcie na kieleckich Piaskach przebywał do końca maja 1982 roku.

Henryk Ślusarski

Przewodniczący Regionalnej Sekcji Oświaty NSZZ „Solidarność” w Kielcach, został aresztowany w marcu 1982 roku. W areszcie na kieleckich Piaskach spędził kilka miesięcy. Na wolność wyszedł przed świętami Bożego Narodzenia tego samego roku. Został aresztowany za działalność w stanie wojennym. Jak wspomina bezpieka w sposób bestialski obchodziła się z działaczami „Solidarności” wyciągając ich z domów na oczach rodzin.

Paweł Ameryk

Działacz opozycji antykomunistycznej we Włoszczowie. Założyciel struktur Solidarności Nauczycielskiej oraz Rolniczej w gminie Włoszczowa oraz Kluczewsko i Krasocin. Dziś emerytowany nauczyciel. Zaangażowany w działalność opozycyjną w czasie stanu wojennego. Wspierał, między innymi, osoby aresztowane oraz był jednym inicjatorów organizowania 13. dnia każdego miesiąca Mszy za Ojczyznę. Ponadto kolportował prasę podziemną, która dostarczana była między innymi z Kielc, Warszawy i ze Śląska. W 1984 roku wspierał osoby strajkujące w Zespole Szkół Zawodowych we Włoszczowie w obronie krzyży.

Jan Sowula

Działacz opozycji antykomunistycznej z miejscowości Dalechowy z gminy Imielno. W latach 80-tych przewodniczący NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych gminy Imielno. W 2018 roku otrzymał odznakę honorową „Działacz opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych”, która jest przyznawana przez szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych działaczom opozycji w okresie PRL. Angażował się w działalność opozycyjną w czasie stanu wojennego. W jego domu w miejscowości Dalechowy podczas stanu wojennego ukrywał się Tadeusz Kowalczyk, przewodniczący NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych Ziemi Kieleckiej, który poszukiwany był przez milicję listem gończym. Pomimo zakazu, pod groźbą kary więzienia z jego domu kolportowane były w gminie Jędrzejów i sąsiednich gminach ulotki o treściach antykomunistycznych.

Rafał Żelichowski

Absolwent Zespołu Szkół Zawodowych we Włoszczowie, szkoły w której 3 grudnia 1984 roku miał miejsce 13-dniowy strajk okupacyjny w obronie krzyży. Uczestnik strajku. Był dyżurnym pilnującym porządku, aby nikt nieproszony nie wszedł do szkoły. Po strajku został aresztowany na dwa miesiące. Karę odbywał w Pińczowie i Krakowie.

Wacław Kędra

W latach 80-tych przewodniczący NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych gminy Jędrzejów oraz wiceprzewodniczący Zarządu Wojewódzkiego NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych Ziemi Kieleckiej. W 2017 roku otrzymał odznakę honorową „Działacz opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych”, która jest przyznawana przez szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych działaczom opozycji w okresie PRL. Wacław Kędra pochodzi z Piasków w gminie Jędrzejów. W czasie stanu wojennego zaangażował się w działalność opozycyjną. Towarzyszyli mu w tym również jego rodzice oraz żona. W jego domu w miejscowości Piaski oraz w domu u teściów w Słaboszowicach podczas stanu wojennego ukrywał się Tadeusz Kowalczyk, przewodniczący NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych Ziemi Kieleckiej, który poszukiwany był przez milicję listem gończym. Pomimo zakazu, pod groźbą kary więzienia, prowadzili wraz z przewodniczącym tajne posiedzenia zarządu związku. Ponadto z jego domu kolportowane były w gminie Jędrzejów i sąsiednich gminach ulotki o treściach antykomunistycznych.

Waldemar Gumuła

Jeden z pierwszych założycieli NSZZ „Solidarność” w Hucie im. Marcelego Nowotki w Ostrowcu Świętokrzyskim. Urodził się 3 lipca 1948 roku w Ostrowcu Świętokrzyskim. Pracę w hucie rozpoczął w 1964 roku. Na starym zakładzie przepracował 40 lat jako elektryk. Na emeryturze od 12 lat. Po wprowadzeniu stanu wojennego do 1989 roku prowadził działalność w ramach zawieszonego związku NSZZ „Solidarność”. Dnia 13 grudnia 1981 roku wspólnie z działaczami zawieszonego związku NSZZ „Solidarność” zorganizował strajk okupacyjny na terenie Huty im. M. Nowotki w Ostrowcu Świętokrzyskim wraz z Wiesławem Kwiatkowskim, Zygmuntem Jakubowskim, Mieczysławem Leszczyńskim, Mieczysławem Kadewskim. Jako członek komitetu strajkowego odpowiadał za zorganizowanie straży w zakładach. Uczestnicy strajku domagali się odwołania stanu wojennego, natychmiastowego zwolnienia internowanych oraz zagwarantowania uczestnikom strajku osobistego bezpieczeństwa. Po zakończeniu strajku Waldemar Gumuła zajmował się kolportażem nielegalnych wydawnictw i ulotek na terenie Ostrowca Świętokrzyskiego. Uczestniczył w mszach za Ojczyznę w kościele pod wezwaniem św. Michała w Ostrowcu Świętokrzyskim. Od 1985 do 2008 roku był przewodniczącym „Solidarności” na starym zakładzie. Waldemar Gumuła odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego w 2006 roku, odznaką honorową „Działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych” w 2018 roku przez Jana Józefa Kasprzyka, szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, a także Krzyżem Wolności i Solidarności przyznanym przez prezydenta Andrzeja Dudę w 2018 roku.

Helena Obara

Jedna z założycielek Solidarności w Końskich, z zawodu finansistka. W 1980 roku wybrana na delegata na pierwszy walny zjazd regionu świętokrzyskiego, a rok później na przewodniczącą delegatury Solidarności w Końskich. Funkcję tę pełni do dziś. Internowana 13 grudnia 1981 roku, inwigilowana, początkowo zdegradowana a następnie pozbawiona pracy. Odznaczona Złotym Krzyżem zasługi przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego oraz Krzyżem Wolności i Solidarności.

Ksiądz Marek Maciej Tabaszewski

Był działaczem NSZZ „Solidarność” w Ostrowcu Świętokrzyskim. Po wprowadzeniu stanu wojennego do 1989 roku działał w podziemnych strukturach „Solidarności”. Kolporter wydawnictw podziemnych, współorganizator akcji ulotkowych i Mszy za Ojczyznę. W kwietniu 1985 roku uczestniczył w głodówce rotacyjnej w kościele narodzenia NMP w Krakowie-Bieżanowie. Wielokrotnie represjonowany. W 1981 roku został zatrzymany i pobity przez funkcjonariuszy SB podczas malowania napisów na murach. W rezultacie relegowany z prywatnego Liceum Zmartwychwstańców w Poznaniu. W latach 1986-1989 działacz Konfederacji Polski Niepodległej. Jako proboszcz od 2017 roku sprawuje posługę w parafii pod wezwaniem św. Benedykta w Modliborzycach w gminie Baćkowice.

Henryk Duda

Jeden z założycieli i liderów „Solidarności” w Kazimierzy Wielkiej, gdzie mieszka od 1959 roku. Pracował w „pekaesie” angażując się w działalność związkowego podziemia. W 1980 roku budował struktury NSZZ Solidarność. Rok później został wybrany na delegata na pierwszy walny zjazd regionu świętokrzyskiego. Przeżył koszmar stanu wojennego, był świadkiem transformacji ustrojowych. Dzisiaj Henryk Duda ma 83 lata. Nadal działa społecznie. To także, m.in., honorowy członek zarządu kazimierskiego klubu „Sparta”. Co roku – w rocznicę stanu wojennego – zapala znicz przed bramą dawnej cukrowni Łubna, oddając hołd pamięci kolegów.

Bogdan Jerzy Ryś

Urodził się w 1945 roku w Bydgoszczy. W latach 1963-2005 pracownik Lokomotywowni PKP w Skarżysku-Kamiennej. W Solidarności od września 1980 roku, był wiceprzewodniczącym komitetu założycielskiego w PKP Lokomotywownia Pozaklasowa Skarżysko-Kamienna oraz członkiem Komisji Krajowej Solidarności. 13 grudnia 1981 roku został internowany w Ośrodku Odosobnienia w Kielcach-Piaskach, gdzie zorganizował protest przeciwko podaniu potraw mięsnych w wigilię Bożego Narodzenia. Zwolniony z aresztu 25 marca 1982 roku. Bogdan Ryś był współorganizatorem, a następnie członkiem Tymczasowej Rady Solidarności Regionu Świętokrzyskiego (z Marianem Jaworskim, Kazimierzem Korubą i Jerzym Stępniem). Wielokrotnie był zatrzymywany i przesłuchiwany. W latach 1998-2002 był przewodniczącym Rady Miasta Skarżysko-Kamienna. Od 2002 roku członek Chrześcijańskiego Ruchu Samorządowego. Od 2005 roku na emeryturze.

Edward Dudek

Urodził się w 1943 roku w Wielkiej Wsi koło Starachowic. Od października 1980 roku był członkiem Solidarności. W Fabryce Samochodów Ciężarowych był przewodniczącym Komisji Wydziałowej, członkiem Komisji Fabrycznej, a od 1981 roku członkiem Tymczasowego Samorządu Pracowniczego. W okresie od 1982 do 1989 roku Edward Dudek był organizatorem działalności opozycyjnej. Koordynował podziemne struktury miejskie, kolportował wydawnictwa podziemnych (m.in. „CDN”, „KOS”, „Lud”, „Nasze Sprawy” „Pro Kontra”, „Tygodnik Mazowsze”, „Tygodnik Wojenny”). We współpracy z podziemnymi strukturami w Lublinie organizował wczasy i kolonie dla dzieci z rodzin osób represjonowanych. Aresztowany 26 sierpnia 1982 roku, przetrzymywany w Areszcie Śledczym w Kielcach-Piaskach. Wyrokiem Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego został skazany na 2 lata więzienia w zawieszeniu na 4 lata. Wielokrotnie był później zatrzymywany i przesłuchiwany, a w styczniu 1985 roku pobity. Od 1986 roku był członkiem Tymczasowej Rady „S” Regionu Świętokrzyskiego, pełnił też funkcję wiceprzewodniczącego Tymczasowej Komisji Zakładowej. Po 1990 roku działał w samorządzie, był m.in. radnym Rady Miasta i jej wiceprzewodniczącym. Angażował się w organizację RS AWS oraz struktur Prawa i Sprawiedliwości. Jest także członkiem i założycielem Stowarzyszenia Wolni i Solidarni 1980-1989 w Starachowicach. Edward Dudek został odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2006).

Stanisława „Natasza” Gawlik

W dniu wybuchu stanu wojennego była pracownikiem naukowym Politechniki Świętokrzyskiej. Uczestniczyła w licznych akcjach protestacyjnych, m.in. zbierała podpisy pod żądaniem podania pełnej listy osób internowanych oraz ich uwolnienia. 8 września 1982 roku została internowana i osadzona w Ośrodku Odosobnienia w Kielcach, gdzie przebywała do 15 września 1982 roku. Po opuszczeniu ośrodka odosobnienia została aresztowana i osadzona w Areszcie Śledczym w Kielcach. 20 stycznia 1983 roku Wojskowy Sąd Garnizonowy w Kielcach skazał Stanisławę Gawlik na karę 1 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata. Jak wspomina pierwszy dzień stanu wojennego, to było osłupienie i przerażenie.

Krzysztof Kasprzyk

Był współzałożycielem i działaczem Niezależnego Zrzeszenia Studentów w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Kielcach. Został internowany w dniu wprowadzenia w Polsce stanu wojennego. Jest autorem pamiętnika spisanego podczas osadzenia w Ośrodku Odosobnienia dla Internowanych  w Areszcie Śledczym w Kielcach. W areszcie spędził siedem miesięcy. Dla młodego człowieka był to bardzo trudny okres.

Czytaj również

Posłuchaj Konstytucji 3 Maja w Radiu Kielce

2025-05-03

Konstytucja 3 Maja – druga na świecie i pierwsza w Europie

2025-05-03

Edward Imiela 

Wiceprzewodniczący Komisji Fabrycznej NSZZ „Solidarność” w FSC, a wcześniej inicjator powstania Związku w FSC. Internowany po wybuchu stanu wojennego, został zwolniony z internowania 24 grudnia 1981 roku. 

STAN WOJENNY W POLSCE 1981–1983, RED. ANTONI DUDEK, WARSZAWA 2003 [POBIERZ]

13 GRUDNIA 1981 R. WPROWADZENIE W POLSCE STANU WOJENNEGO [POBIERZ]