M10D 215,072 MHz Zadzwoń do studia 41 200 20 20 
Rodzina Witolda Gombrowicza była mocno związana z regionem świętokrzyskim. Choć sam wybitny pisarz leży pochowany we Francji, to grób jego matki znajdziemy na kieleckim cmentarzu. Nie chciała być pochowana blisko ojca Gombrowicza ze względu na jego liczne zdrady.
W utworach pisarza nie ma zbyt licznych opisów świętokrzyskiej przyrody czy architektury miast. Ale charakterystyczne dla jego języka zwroty: „pupa”, „łydka”, „gęba” na pewno zrodziły się w głowie młodego „jaśnie panicza” w czasie pobytu w bogatym majątku rodziców.
Z Litwy na Sandomierszczyznę
Historia rodu Gombrowiczów na terenie Królestwa Polskiego zaczyna się w Jakubowicach, w dzisiejszej gminie Ożarów. Onufry Gombrowicz, dziadek Witolda, ukazem carskim musiał za karę opuścić Litwę za wspieranie powstania styczniowego. W drugiej połowie XIX wieku osiedlił się w jakubowickim, pięknym majątku należącym niegdyś do właściciela Ożarowa Kazimierza Karskiego. Tam Onufry Gombrowicz rozpoczął pionierską naówczas uprawę buraków cukrowych. Założył nawet laboratorium nasienne, posiadał pięciusetmorgowe gospodarstwo [morga to dzisiaj 0,56 ha – red.]. Po jego śmierci, przybytkiem zajął się jego jedyny syn – Jan Onufry Gombrowicz, ojciec Witolda. W Rydze studiował rolnictwo, tam też poznał przyszłego prezydenta Polski Ignacego Mościckiego.
Każdy kto przejeżdża drogą krajową nr 79 może na terenie prywatnej posesji zobaczyć tablice informujące o miejscu, w którym stał dwór. Dziś już nieistniejący. Na tablicy zamieszczone są zdjęcia rodziny Gombrowiczów, także tych jej członków, którzy przyjechali do pobliskich Przybysławic w setną rocznicę urodzin Witolda w 2004 roku.
Przybysławice. Miejsce pochówku dziadków, ojca i brata Witolda Gombrowicza / Fot. Emilia Sitarska – Radio Kielce
Małoszyce – miejsce urodzin i inspiracja
Jan Onufry Gombrowicz po rozparcelowaniu majątku w Jakubowicach wykupił Małoszyce koło Opatowa. Tam urodził się Witold, z kolei ochrzczony został w pobliskim kościele we Wszechświętych, w którym do dziś znajduje się pamiętająca tamten czas chrzcielnica.
Wszechświęte. Kościół pw. Wszystkich Świętych, w którym chrzczony był Witold Gombrowicz / Fot. Emilia Sitarska – Radio Kielce
Po wyjeździe rodziny na stałe do Warszawy w 1911 roku majątek w Małoszycach pełnił funkcję letniej rezydencji. I to właśnie ta miejscowość i zdarzenia z nią związane są najczęściej odzwierciedlane w literaturze Witolda.
Między rządcówką, której ruiny do dziś można oglądać, a czworakami znajduje się brama uwieczniona w „Ferdydurke”:
Na bramie podwórzowej siedziały dziecka z umorusanymi palcami wsadzonymi w gęby i gapiły się na chodzących państwa. (…) Konstanty zaś kazał przynieść jabłek i ostentacyjnie jadł rozrzucając łupiny. Jadł przeciwko dzieciom
– ten fragment może świadczyć choćby o tym, że to w Małoszycach dojrzewały gombrowiczowskie pojęcia wyższości i niższości, pańskości i chłopskości.
Sam dwór w Małoszycach stał się miejscem akcji „Ślubu”, z kolei krajobrazy pobliskich Grocholic Gombrowicz zawarł w „Pornografii”:
Wjechaliśmy na górę i pojawił się niezmienny widok na ziemię zaokrągloną wzgórzami i wzdętą swym nieruchomym falowaniem w skośnym świetle, które kłębiło się tu i ówdzie pod obłokami (…) zjechaliśmy ze wzgórka w wąwóz grocholicki.
Z przestrzeni, którą otaczał się młody Witold, praktycznie nic nie pozostało. Nie ma śladu po dworze w Małoszycach. Jednak do dziś istnieje kościół we Wszechświętych, gdzie w głębi prezbiterium po prawej stronie znajduje się ławka, na której zasiadali podczas mszy Gombrowiczowie. Co ciekawe, mimo zdeklarowanego ateizmu, pisarz bardzo chętnie pokazywał wnętrze świątyni, co wprawny czytelnik dostrzeże w „Pornografii”.
Dwór nie zachował się do dzisiejszych czasów. Jedynie przyjrzeć się można ruinom dawnej rządcówki. Kilkaset metrów dalej, przy jednym ze stawów, o obecności Witolda w Małoszycach przypomina pomnik wykonany z czerwonego piaskowca przez znanego rzeźbiarza Gustawa Hadynę. Na jego szczycie widnieje płaskorzeźba popiersia. Tuż obok znajduje się, odnowiona w ubiegłym roku, tablica z podstawowymi informacjami na temat związków pisarza z miejscowościami gminy Sadowie.
Małoszyce. Miejsce urodzenia Witolda Gombrowicza / Fot. Emilia Sitarska – Radio Kielce
Witulin i Pikniki Gombrowiczowskie
Fabryka papieru w Dołach Biskupich została nazwana od imienia Witolda i nosiła nazwę Witulin. Paradoksalnie pisarz nigdy w tym miejscu nie był, ponieważ nie interesowało go prowadzenie rodzinnych biznesów, a ten miał stanowić zabezpieczenie finansowe jego przyszłości.
Doły Biskupie. Ruiny fabryki papieru / Fot. Robert Felczak – Radio Kielce
Fabryka nie działa od lat osiemdziesiątych XX wieku. W 2003 roku zorganizowany został tu pierwszy Piknik Gombrowiczowski, który przerodził się w imprezę cykliczną. Organizowane były spektakle teatralne, głośne czytanie literatury a nawet rajd rowerowy czy piesza wycieczka śladami pisarza. Niestety od kilku lat ta tradycja została zaniechana i nikt prawdopodobnie nie myśli już o powrocie imprezy, która gromadziła szerokie grono ludzi zainteresowanych literaturą i sztuką, a także historią rodu Gombrowiczów.
Doły Biskupie. Ruiny dworku, tzw. dyrektorówki / Fot. Robert Felczak – Radio Kielce
W 2004 roku w ruinach Witulina miało powstać muzeum Witolda Gombrowicza, zaangażowane było nawet Muzeum Literatury w Warszawie, jednak pomysł nie doszedł do skutku. Eksponaty miały pochodzić z nieistniejącego już od wielu lat muzeum w Bodzechowie w dawnym biurze zakładów żelaznych. O fabryce w Dołach Biskupich i ich założycielach informuje jedynie tablica wystawiona przez Stowarzyszenie Witulin nad Świśliną latem ubiegłego roku.
Potoczek a Gombrowiczowie
W Potoczku (dzisiejsza gmina Tarłów) Witold spędzał wakacje dla podratowania zdrowia. Żona jego brata Janusza posiadała tutaj majątek, w którego skład wchodził dwór, tysiąc hektarów lasów, sto osiemdziesiąt hektarów ziemi i sześćdziesiąt hektarów stawów. Wybudowana leśniczówka miała formę dworku, często w tym miejscu odbywały się polowania, których przyszły autor „Ferdydurke” wyraźnie nie lubił. Pisarz podobno w tym miejscu napisał pierwszy swój utwór, ale niezadowolony z efektów, zniszczył rękopis. Potoczek z kolei opisał w „Dziennikach” i „Wspomnieniach polskich”.
Nie jest to informacja nigdzie potwierdzone, ale jako prawnik z wykształcenia miał ponoć młody Witold, podczas podróży do Potoczka, udzielić w Wólce Pętkowskiej starszej kobiecie jedynej w swoim życiu porady prawnej. Po Gombrowiczach w Potoczku poza studnią i resztką budynków gospodarczych nie pozostało właściwie nic.
Przybysławice – grobowce rodziny
Historia rodziny domknęła się w Przybysławicach, oddalonych od Jakubowic zaledwie dwa kilometry. Znajduje się tam cmentarz parafialny, gdzie pochowani są dziadkowie Witolda Gombrowicza – Antonina z Dąbrowskich Gombrowiczowa i Onufry Gombrowicz, a także ojciec Jan Gombrowicz i najstarszy brat Witolda – Janusz Gombrowicz. Z kolei pozostałe rodzeństwo – Jerzy i Irena, spoczywają w Radomiu. Matka Witolda nie chciała zostać pochowana obok męża z powodu jego licznych zdrad. Jej grobowiec znajduje się w Kielcach na Cmentarzu Starym, a odnowiony został dzięki staraniom prof. Jana Pacławskiego z ówczesnej Akademii Świętokrzyskiej z okazji 100. rocznicy urodzin pisarza.
Wchodząc na cmentarz w Przybysławicach zauważyć można tablicę, na której umieszczone są nazwiska członków rodziny Gombrowiczów, którzy spoczywają na tym cmentarzu. Groby są w dobrym stanie, odnaleźć je można po lewej stronie tuż za kaplicą.
Sam Witold zmarł 24 lipca 1969 roku w południowej Francji w Vence, gdzie spędził ostatnie pięć lat życia. Tam też został pochowany.
Małoszyce. Miejsce urodzenia Witolda Gombrowicza / Fot. Emilia Sitarska – Radio Kielce
WITOLD GOMBROWICZ
Urodził się 4 sierpnia 1904 roku w Małoszycach. Polski powieściopisarz, nowelista i dramaturg. Jego twórczość cechuje głęboka analiza psychologiczna człowieka jako uwikłanego w spuściznę kultury i w innych ludzi, analiza tożsamości jednostki w interakcji z innymi, problemu niedojrzałości i młodości, ról klasowych, a także poczucie absurdu, obrazoburstwo względem przyjmowanych przez społeczeństwo tradycyjnych wartości, antynacjonalizm i krytyka romantyzmu. Te elementy przeplatały się w jego najważniejszych utworach: powieściach Ferdydurke (1937), Trans-Atlantyk (1953), Pornografia (1960) i Kosmos (1965) oraz dramatach, m.in. Iwona, księżniczka Burgunda (1938) oraz Ślub (1953). Od 1939 roku Gombrowicz przebywał na emigracji – do 1963 roku w Argentynie, od 1964 do śmierci we Francji (zmarł 24 lipca 1969 roku w Vence). Sławę zyskał w ostatnich latach życia, był wówczas wśród kandydatów do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (w latach 1966, 1968 i 1969), której jednak nie otrzymał.
