Wyjątkowy zabytek z kolekcji Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu został zaprezentowany w placówce, z okazji Dnia Języka Ojczystego. To elementarz pochodzący z końca XVI, lub początku XVII wieku, który powstał w drukarni Jana Karcana w Wilnie.
Elementarz nosi tytuł: „Nauka ku czytaniu pisma polskiego z figurami. Przyłożone są nabożne modlitwy i psalmy”. Pozwala zapoznać się ze stosowaną w tamtym czasie metodą nauki czytania i pisania, mimo że zachowały się tylko niektóre karty. Egzemplarz napisany jest przy użyciu dwóch rodzajów gotyckiej czcionki (majuskuły i minuskuły). Czytania uczono się zaczynając od dużych i małych liter, następnie przechodzono do sylab, po czym odbywały się ćwiczenia na tekstach modlitw.
W elementarzu zachowanym w Domu Długosza w Sandomierzu znajdują się następujące modlitwy: „Psalm Dawidów 130”, „Pozdrowienie Panny Maryi ”„Modlitwa Pańska” „Przeżegnanie stołu” oraz Psalm 50 i Psalm 51.
– Nasz elementarz to wspaniały przykład analitycznej nauki, prowadzonej w tamtych czasach przede wszystkim w szkołach parafialnych. Nauka języka polskiego w takich szkołach jest poświadczona już w XIV i XV wieku. Temu zawsze towarzyszyły nabożne teksty i katechizm – opowiada Urszula Stępień, kustosz Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu.
Dodała, że zachowane elementarze z tego okresu należą w Polsce do rzadkości. Najstarszym ze znanych, zachowanym w całości, jest odnaleziony przez Jana Pirożyńskiego, tzw. elementarz poznański z 1556 r. „Nauka ku czytaniu dziatkom małym pisma polskiego” wytłoczony został w Poznaniu w oficynie Piotra Sextilisa. Z kolei z 1570 r. pochodzi elementarz „Nauka krótka ku czytaniu pisma polskiego” wydana drukiem w Królewcu. Elementarz ze zbiorów Muzeum Diecezjalnego ma układ treści podobny do elementarza wydanego we Lwowie w 1599 roku.
W Domu Długosza, elementarz wraz z opisem prezentowany jest obecnie w specjalnej gablocie. Tak będzie do końca kwietnia, po czym wróci do komody, gdzie przechowywany jest wraz z całym zbiorem rycin. Druk pokazywany jest przy specjalnych okazjach, ze względu na wymagania konserwatorskie.