Żydowscy mieszkańcy Inowrocławia przez 500 lat stawiali te macewy na grobach swoich przodków. W czasie wojny Niemcy wyłożyli nimi plac i teren wokół ówczesnej Rejencji Inowrocławskiej – dziś Liceum im. Królowej Jadwigi. Ostatnie z nagrobnych płyt leżących wokół szkoły są właśnie wykopywane przez archeologów.
O inowrocławskich macewach mówi Marcin Woźniak, archeolog, dyrektor inowrocławskiego muzeum:
– To jest kontynuacja prac sprzed wielu lat, z 2011 roku. W czasie II wojny światowej, w dzisiejszym budynek III Liceum Ogólnokształcącego był to najważniejszy budynek administracji niemieckiej, okupacyjnej w tej części Polski, na Kujawach, była to siedziba Rejencji Inowrocławskiej. Teren wokół tego budynku na początku lat 40. Niemcy wyłożyli piaskowcem, marmurem i innymi szlachetnych kamieniami pozyskanymi z cmentarzy żydowskich w Inowrocławiu. Najstarsza macewa pochodziła z 1591 roku. My mamy bezsprzecznie potwierdzone macewy z wieku XVIII m.in. Arona Lewiego, protoplasty rodu Lewich, najbogatszej rodziny żydowskiej z Wielkopolski (…).
Macewy z placu przed szkołą w 2011 roku trafiły do lapidarium na cmentarzu komunalnym. O losie tych właśnie wykopanych zadecydują wspólnie władze miasta, powiatu i Gminy Żydowskiej.
Macewa (hebr. מַצֵּבָה nagrobek) – żydowska stela nagrobna, najczęściej w formie pionowo ustawionej, prostokątnej płyty kamiennej lub drewnianej (od XIX w. także żeliwnej) zwieńczonej linią prostą, trójkątem, półkolem lub dwoma odcinkami koła. Górną jej część wypełnia płaskorzeźba, dolną zaś inskrypcja (epitafium).
Płaskorzeźby mają znaczenie także symboliczne – ich elementy symbolizują cechy zmarłego. Niektóre z motywów dekoracyjnych występujących na macewach przeznaczone są dla przedstawicieli tradycyjnych grup społeczności żydowskiej, np. dla osoby pochodzącej z rodu kapłańskiego (kohena) – złożone w geście modlitwy dłonie, dla potomka rodu lewitów – dzbanek, dla uczonego lub rabina – korona Tory lub księga, dla kobiety świecznik, dla potomków pokolenia Judy – lew.
Z biegiem czasu nadawano macewom coraz bardziej złożoną formę architektoniczną, z gzymsami, kolumnami, wnękami, zaś jej wysokość rosła, osiągając nieraz 4 metry.