Najbardziej znany na świecie rycerski zakon templariuszy miał bronić tradycji chrześcijańskich w Jerozolimie. Rycerze w czasem pojawili się także na ziemiach polskich. Jednym z miejsc związanych z templariuszami jest Opatów.
Zakonnicy według podań mieli wybudować kolegiatę.
Zbigniew Zybała, prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej, a także przewodnik informuje, że legendy o opatowskich templariuszach rozpalają fantazję wielu osób. Gdyby rzeczywiście udało się udowodnić, że pierwsza na ziemiach polskich siedziba templariuszy, czyli komandoria, znajdowała się właśnie w Opatowie, byłaby to duża sensacja, a przede wszystkim doniosłe odkrycie w procesie badań polskiego średniowiecza. Jednak sprawa nie jest oczywista i zdaniem Zbigniewa Zybały należy opierać się na dokumentach historycznych, które w tej sprawie zostawiają wiele pytań.
– Wszystko zaczęło się od Jana Długosza, który w „Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis” z połowy XV wieku opisał główne wejście do kolegiaty. Pojawiły się tam dwie postacie w strojach templariuszy. Bracia byli w strojach charakterystycznych dla tego zakonu, ale Długosz nie stwierdził jednoznacznie, że byli to templariusze – mówi Zbigniew Zybała.
Dziś nie ma możliwości zweryfikowania tego faktu, ponieważ współczesny portal różni się od tego z czasów kronikarza.
Intrygujące są też symbole znajdujące się w kolegiacie u samego szczytu prezbiterium, a także niektóre elementy architektoniczne.
– Tajemnicze i zagadkowe symbole, m.in. krzyż równoramienny kojarzący się z symbolem templariuszy lub wizerunek przypominający świątynię – informuje Zbigniew Zybała.
Innym lokalnym źródłem, mówiącym o templariuszach, jest kronika bernardyńska.
Bernardyński kronikarze, piszący swoje dzieło w wieku XVII, podali jako pewnik istnienie zakonu templariuszy w Opatowie oraz że mieli na wzgórzu Grodziec klasztor przypominający zamek.
– Badania potwierdzają, że zamek w Opatowie rzeczywiście był – mówi Zbigniew Zybała.
Z drugiej strony prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Opatowskiej, przytacza opinię jednego z historyków, który kategorycznie był przeciwny teorii obecności templariuszy w Opatowie. Franciszek Maksymilian Sobieszczański uważał, że templariuszami nazywano także inny zakon rycerski Joannitów, zwanych także zakonem Maltańskim, których obecność potwierdzono w Zagości, 90 kilometrów od Opatowa.
Istnieje również tradycja, lokalizująca siedzibę templariuszy i założenie przez nich kościoła w pobliskim Ptkanowie. Ma za tym przemawiać głównie obronna lokalizacja świątyni, której początki sięgają połowy XII wieku.
Kilka lat temu odkryto tam tajemne przejście z kościoła do Lipowej, który nazwano „tunelem templariuszy”.
Nie ma jednak żadnej przesłanki potwierdzającej wybudowanie tego tunelu przez Braci Zakonu Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona.