Wystawa o losach Antoniego Hedy-Szarego

Na dziedzińcu Wzgórza Zamkowego w Kielcach jest wystawa przybliżająca losy Antoniego Hedy-Szarego. Ekspozycja powstała w związku z 80. rocznicą rozbicia kieleckiego więzienia, jednej z najbardziej spektakularnych akcji podziemia przeciwko władzy komunistycznej. 

Biograficzna wystawa elementarna przygotowana przez Referat Edukacji Narodowej IPN w Kielcach. Prezentuje postać Antoniego Hedy-Szarego, oficera Armii Krajowej, jednego z najsłynniejszych dowódców ruchu oporu okresu II wojny światowej, który po jej zakończeniu wsławił się odbiciem kilkuset żołnierzy AK więzionych przez władze komunistyczne.

Antoni Heda-Szary (1916-2008) pochodził z rodziny chłopskiej, ukończył Państwową Średnią Szkołę Techniczną w Radomiu. Przed wojną pracował w fabryce zbrojeniowej w Starachowicach, odbył również zasadniczą służbę wojskową.

We wrześniu wojnie 1939 roku, jako plutonowy podchorąży, bronił zakładu pracy, a po zajęciu Starachowic przez Niemców dołączył do 51. pp. 12. DP. Po demobilizacji powrócił w rodzinne strony. Od lutego 1940 roku był członkiem Związku Walki Zbrojnej, dowodził placówką w Obwodzie Iłża. W lipcu 1940 roku został aresztowany przez NKWD podczas próby przekroczenia granicy niemiecko-sowieckiej, trafił do twierdzy brzeskiej. Skazany na 12 lat łagrów, uniknął zesłania na Syberię po niemieckim ataku na ZSRS, jednak Niemcy osadzili go w obozie dla jeńców sowieckich. Zbiegł stamtąd w grudniu 1941 roku i powrócił w okolice Iłży, gdzie kontynuował działalność w konspiracji. Od połowy 1942 roku komendant Podobwodu Iłża AK, współpracował ze zgrupowaniem mjr. Jana Piwnika „Ponurego”, a 6 sierpnia 1943 roku przeprowadził brawurową akcję zdobycia więzienia w Starachowicach, z którego uwolniono ok. 80 więźniów. Od jesieni 1943 roku dowodził oddziałem partyzanckim, który przeprowadził szereg akcji przeciwko Niemcom, m.in. 5/6 czerwca 1944 r. opanował Końskie i uwolnił 70 osadzonych. W czasie akcji „Burza” dowodził II batalionem 3. pp. 2. DP Leg. AK, a 8 października objął dowództwo nad pułkiem.

Po rozwiązaniu AK i zakończeniu wojny rozważał ujawnienie oddziału przed władzami komunistycznymi. Jednak ostatecznie, w nocy z 4 na 5 sierpnia 1945 roku, na czele ponad dwustuosobowego zgrupowania partyzanckiego, rozbił komunistyczne więzienie w Kielcach, uwalniając 354 więźniów.

Po akcji ukrywał się, mieszkał i pracował w różnych miejscach Polski. Aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa w Gdyni 27 lipca 1948 r., został 4 stycznia 1950 roku skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Kielcach na karę śmierci, zmienioną ostatecznie na dożywotnie pozbawienie wolności. W 1956 roku wyszedł na wolność, podjął aktywną działalność w środowisku byłych żołnierzy AK. W późniejszych latach współpracował z opozycyjnymi ugrupowaniami politycznymi oraz NSZZ „Solidarność”, w czasie stanu wojennego był internowany. Po 1989 roku prowadził działalność kombatancką i polityczną. Za zasługi odznaczony został Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, kilkukrotnie Krzyżem Walecznych oraz innymi odznaczeniami bojowymi, a w 2006 roku awansowany na stopień generała brygady.

Autorka wystawy: Edyta Krężołek

Recenzja: dr hab. Sebastian Piątkowski, Magdalena Śladecka

Koncepcja graficzna serii: Paulina Guła

Skład: Janusz Furmańczyk

Na wystawie wykorzystano zdjęcia autorstwa: Edyty Krężołek, Mariana Langera, Marcina Węglińskiego oraz dokumenty i fotografie ze zbiorów: Marii Hamilton, Teresy Hedy-Snopkiewicz, Jakuba Kowalskiego, Archiwum Akt Nowych, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Archiwum Państwowego w Radomiu, Centralnego Archiwum Wojskowego, Muzeum Armii Krajowej, Muzeum Historii Kielc, Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie, Muzeum Regionalnego w Iłży, Narodowego Archiwum Cyfrowego i Szkoły Podstawowej im. gen. bryg. Antoniego Hedy-Szarego w Radoszycach.